Classics To Go | 22 september 2015

Album van de week Le Concert Royal de la Nuit

Dirigent Sébastien Dauce werkte drie lange jaren aan een reconstructie van het belangrijkste werk uit de muzikale en politieke geschiedenis. Tijdens het Ballet Royale de la Nuit eind februari 1653 toonde de vijftienjarige Lodewijk XIV voor het eerst zijn ware gezicht: dat van zonnekoning.

Ballet was in Frankrijk een politiek machtsmiddel

De beruchte Franse kardinaal Richelieu was de eerste grote propagandist uit de geschiedenis. Hij begon een krant om zijn eigen beleid te verdedigen, en ook de kunsten vond hij een goed middel voor politieke doelen. In ballet kwam in het begin van de zeventiende eeuw alles samen: poëzie, beeldende kunst, muziek en dans. En iedereen die ertoe deed, ging er naartoe. Dus wie een duidelijke boodschap wilde versturen aan de wereld nodigde adel, burgerij en buitenlandse diplomaten uit voor een balletvoorstelling. Richelieu maakte er een traditie van om op het danstoneel de macht en mythen van de monarchie te bestendigen.
De kardinaal was een cynicus. ‘Geef me zes regels geschreven door de eerlijkste mannen en ik zal in hun woorden een reden weten te vinden om ze op te hangen’, zei Richelieu. Vier jaar voor zijn dood kwam Lodewijk XIV ter wereld. Zijn rechterhand, kardinaal Mazarin, stond al in de coulissen klaar om de politieke opvoeding van de jonge vorst ter hand te nemen. In het Ballet Royale de la Nuit liet hij de vijftienjarige Lodewijk de rol dansen van de opkomende zon, de heerser van het universum.

‘Om een jongeman te polijsten moet hij leren dansen’

Op 23 februari 1653 werd de jongeling Lodewijk XIV op een plateau naar boven gehesen in gouden kleren en met edelstenen behangen: de opgaande zon moest nu eenmaal een verblindende indruk maken op de machthebbers in de zaal. Hier danste geen puber maar een koning, was de boodschap van Mazarin. Het ballet was een spektakelstuk in vier bedrijven, om preciezer te zijn vier nachtwakes waarin mythologische figuren maar ook ordinaire Parijse straatboeven figureerden – een mengeling van ernst en luim, lof en satire, mythologie en hedendaagse politiek. En alles werkte toe naar dat ene moment waar iedereen op wachtte: het opkomen van de zon, de koning onder de sterren.
Een dansende vorst was geen uitzondering in Frankrijk. Ook belangrijke edelen deden mee in zulke koninklijke balletten. ‘Iedereen weet dat om een jongeman te polijsten, hij moet leren paardrijden, vuurwapens hanteren en dansen’, schreef een tijdgenoot van de zonnekoning. Lodewijk koos er zelfs voor ballet in het openbaar te beoefenen. Zevenmaal danste hij dit Ballet Royale de la Nuit in de Salle du Petit-Bourbon in het Parijse Louvre, langs de oevers van de Seine in februari en maart 1653. In de jaren erna zou hij zijn eigen paleis laten bouwen in Versailles, en uitgroeien tot de machtigste vorst die Frankrijk gekend heeft. En ook de kunsten – vooral de muzikale – voeren er wel bij.
De film Le Roi danse, over de verhouding tussen de vorst en zijn hofcomponist Jean-Baptiste Lully, geeft daar een mooi beeld van.

‘Het is zeldzaam nog zo’n maagdelijk gebied te ontdekken’

De Franse dirigent Sébastien Daucé verbaasde zich dat niemand zich ooit over een reconstructie van dit concert had gebogen. Her en der bleven brokstukken van en herinneringen aan deze wonderlijke gebeurtenis bewaard: de eerste vioolpartijen, het libretto, tekeningen en gravures van kostuums en decors. ‘Het is zeldzaam om in de oude muziek nog zo’n maagdelijk gebied te ontdekken’, schrijft Daucé. ‘Zeker als het gaat om een van de grootste werken uit het repertoire, dat zo’n diepgaande invloed heeft gehad op de Grand Siècle en op het nageslacht.’
Drie jaar lang bestudeerde Daucé alles wat hij kon vinden over het Ballet Royale de la Nuit. Daarna zette hij zich aan een reconstructie. De onvolledige partituren moest worden aangevuld op basis van kennis van de muzikale praktijk aan het hof van de zonnekoning. Op grond van zijn onderzoek voegde hij aan het ballet ook delen toe uit twee Italiaanse opera’s: het geboorteland van kardinaal Mazarin, Lodewijks peetvader. Dat alles levert muzikaal en verhalend een rijkgeschakeerd geheel op, prachtig uitgevoerd bovendien door Daucé en zijn Ensemble Correspondances. Er blijft natuurlijk voor hen en ons nog één innige wens over in het jaar van de Lodewijks driehonderdste sterfdag: het Ballet Royale de la Nuit zien. Maar tot die tijd weet Daucés boekwerk met twee cd’s de verbeelding te prikkelen.