Rahul Gandolahage Rahul Gandolahage |

Vijf weetjes over De cello

© BrianAJackson / iStock

Familie van de viool

De cello is een instrument uit de vioolfamilie, die aan het eind van de middeleeuwen ontwikkeld werd uit de nog oudere Viola da Braccio. Eigenlijk is de naam voluit ‘Violoncello’, wat een gekke tegenstrijdigheid oplevert, omdat het letterlijk ‘kleine grote viola’ betekent. Dit komt omdat er in die tijd meerdere maten ‘basviolen’ waren; grote broertjes van de viola. De huidige cello was ooit dus een klein formaatje ‘basviool’.

Namen

Je zou denken dat het bij zo’n veelgebruikt instrument niet heel ingewikkeld is om de geschiedenis uit te pluizen, maar niets is minder waar. Musicologen en historici zijn er nog steeds niet helemaal uit wanneer de cello nou precies voor het eerst werd gespeeld en hoe hij zich heeft ontwikkeld. Het is soms bijvoorbeeld niet helemaal duidelijk of oude teksten of muziekstukken verwijzen naar de Violoncello, of zijn neefje de Viola da Gamba (die niet van elkaar afstammen, zoals sommigen nog wel eens beweren!). Een andere oorzaak van het moeizame onderzoek is de veelvoud aan namen voor ongeveer hetzelfde instrument. Ga er maar aanstaan, als de violoncello in oude teksten ook wel bas de violon, basso di viola, bass viol de braccio, basse de violon, bassetto, bassetto di viola, basso da brazzo, basso viola da brazzo, viola, viola da braccio, viola da brazzo, violetta, violoncino, violone, violone basso, violone da brazzo, violone piccolo, violonzino, violonzono of vivola da brazzo genoemd werd. En dan zijn dit alleen nog maar de Italiaanse namen…

Cellistes

De cello bleef zich door de eeuwen heen ontwikkelen. Antonio Stradivari – de beroemde bouwer van de Stradivarius violen – zorgde er eind 17e/ begin 18e eeuw bijvoorbeeld pas voor dat er standaardmaten voor een cello gebruikt werden. Ook had de cello in sommige landen nog wel eens een snaar extra: 5 in plaats van 4. De laatste van de zes bekende Cellosuites van Johann Sebastian Bach is bijvoorbeeld eigenlijk gecomponeerd voor een cello met 5 snaren, waardoor de moderne cellist zich nu in ingewikkelde technische bochten moet wringen om het toch op een viersnarige cello te kunnen spelen. Een hele belangrijke ontwikkeling raakte pas aan het eind van de 19e eeuw in zwang: de staartpen waarop de huidige cello staat. Vóór de staartpen moest een cellist zijn instrument tussen de benen klemmen om te kunnen spelen. ‘Zijn’ instrument, want het werd voor een vrouw als onfatsoenlijk gezien om een instrument met haar benen te moeten omklemmen. Vrouwelijke cellisten waren er toen dus bijna niet. Pas toen de staartpen een algemeen onderdeel van de cello werd, gingen meer vrouwen cello spelen.

Vibrato

Los van de lengte en het volume van een toon, kan een cellist ook spelen met de ‘gladheid’ van een toon. Net als bij een gitaar bepaalt een cellist met de vingers van de linkerhand de toonhoogte van de snaren. Maar als je goed kijkt, zie je dat een cellist vaak de linkerhand niet laat stilliggen tijdens het aanstrijken van de snaar. In plaats daarvan ‘schudt’ hij of zij de linkerhand op en neer (zonder daarbij de top van de vinger te verplaatsen), met als effect een op- en neergaand, trillend geluid. Deze techniek heet ‘vibrato’, en wordt gebruikt in de hele vioolfamilie. Wanneer een toon ‘glad’ gespeeld wordt, of wanneer vibrato wordt gespeeld (en de balans daartussen), ligt meestal aan de smaak en interpretatie van de speler. Let er maar eens op wanneer je een cellist ziet spelen. Zelfs vanaf een afstandje kun je de vibratotechniek zien.

Cello Biënnale

De cello is vanaf de 18e eeuw niet meer weg te denken in composities. In zowel orkestmuziek als kamermuziek speelt de cello een belangrijke rol, en er is sinds die cellosuites van Bach behoorlijk wat solorepertoire bijgekomen. Om af en toe te laten zien hoe belangrijk de cello is, wordt in Amsterdam om het jaar de ‘Cello Biënnale’ gehouden: een uniek tiendaags festival speciaal voor de cello, waar cellisten, componisten en liefhebbers van over de hele wereld laten horen wat het instrument in zich heeft. Naast vele concerten met internationale grootheden (en het oudste repertoire tot en met moderne stukken op elektrische cello, klassiek, maar ook jazz en wereldmuziek) zijn er masterclasses, films, lezingen en wordt er een concours gehouden. Moet je daar nog lang op wachten? Nee, de volgende editie is deze maand al!

Lees en luister ook