Top 8 Jaargetijden

Niet alleen Vivaldi

Zeg ‘vier jaargetijden’ en je denkt al snel ‘Vivaldi‘. Toch zijn niet alleen deze vier vioolconcerten op de seizoenen gebaseerd. Ook andere kunstenaars maakten werken met de jaargetijden in het achterhoofd. Denk bijvoorbeeld aan de schilderijenreeks van Nicolas Poussin, James Thomsons gedichtenserie of Samir Calixto’s choreografie. Door middel van muziek proberen veel componisten niet alleen het weer, maar ook het karakter van ieder seizoen te vangen. Daarnaast vertellen deze ‘momentopnames’ ook iets over de componist zelf, en diens muzikale stijl. Hoe ervaart hij de seizoenen? En hoe drukt hij deze gevoelens uit? Maar de muziek vertelt nog iets, namelijk hoe de seizoenen per land verschillen. Hoe anders is de Italiaanse winter ten opzichte van de Russische! Er zit dus nog behoorlijk wat in de muziek van deze top acht ‘verstopt.’ Welke seizoenimpressie komt het meest overeen met jouw eigen herinneringen?

 Tsjaikovski

In De Seizoenen verbeeldt Tsjaikovski niet alleen de vier jaargetijden, maar zelfs alle twaalf maanden apart. De componist schreef deze korte werkjes, of ‘miniaturen’, in opdracht van een Russisch muziektijdschrift, dat iedere maand het bijbehorende stuk uitgaf. Bij ieder werkje horen een subtitel en een gedicht, die de sfeerimpressie ondersteunen. Vooral populair waren, en zijn, de delen Juni (‘Barcarolle’) en November (‘Op de Troika’), miniaturen die componisten als Mendelssohn en Schumann inspireerden tot het schrijven van eigen muzikale impressies.

Richter

‘Als kind werd ik verliefd op de muziek van Vivaldi, maar in de loop der jaren hoorde ik bepaalde delen van de Vier Jaargetijden zo vaak, dat er verzadiging optrad.’ Componist Max Richter begon in 2012 aan de moeilijke taak om Vivaldi’s compositie van een nieuwe taal te voorzien. Dit deed hij door te zoeken naar gelijkenissen tussen zijn eigen en Vivaldi’s compositiestijl. Beiden gebruiken kleine, zich steeds herhalende elementen. Richter combineerde zijn eigen minimalistische stijl met de barokke stijl van Vivaldi, met een compleet nieuwe reis als resultaat. Vivaldi Recomposed. In 2022 verschijnt een nieuwe opname, nu op darmsnaren en vintage synthesizers “voor een ruiger, punkrockachtig geluid.”

Haydn

Haydns Die Jahreszeiten is een vierdelig werk voor drie solisten, koor en orkest. Het werk is een oratorium, een soort muzikaal toneelstuk met meerdere rollen, al wordt er niet geacteerd. Haydn benadert de seizoenen vanuit het boerenleven en verhaalt hoe op het platteland de seizoenen het land en de mensen beïnvloeden. Ieder deel schetst levendige taferelen uit het boerenbestaan: in de lente wordt er gezaaid, de zomer kenmerkt zich door hitte en onweer, in de herfst wordt de oogst binnengehaald en in de winter draait het om kou en warmte.

Glazoenov

De Seizoenen van choreograaf Marius Petipa en componist Aleksandr Glazounov verbeelden de vier jaargetijden op een unieke manier. De dansers in dit ballet spelen namelijk mystieke boswezens of zijn allegorieën voor seizoenen en natuurverschijnselen. Zo danst ‘de lente’ met de windgoden en trekt ‘de winter’ er samen met ‘hagel’ en ‘sneeuw’ op uit. Nymfen en saters vullen het tafereel aan. Al even fantastisch is Glazounovs krachtige en kleurrijke orkestratie, waaraan je goed kunt horen dat hij een leerling van Rimsky-Korsakov was.

 

Piazzolla

Ook tangocomponist Astor Piazzolla schreef een stuk over de vier jaargetijden. Uiteraard deed hij dit in zijn eigen, unieke stijl – tango, met invloeden vanuit de klassieke muziek en de jazz. In deze Estaciones Porteñas (“seizoenen van Porteñas”) schildert hij de jaargetijden uit zijn geliefde Buenos Aires. Oorspronkelijk schreef Piazzolla het werk voor pianosolo, maar later arrangeerde hij het voor zijn kwintet met bandoneón, viool, piano, gitaar en contrabas. De Russische componist Leonid Desyatnikov bewerkte het werk vervolgens nogmaals, deze keer voor soloviool en strijkorkest.

Verdi

Verdi’s De Siciliaanse Vespers is een opera over onderdrukking en liefde. Het dertiende-eeuwse Sicilie is overgenomen door de Fransen, maar een opstand dreigt. Het startsignaal voor deze rebellie is het luiden van de kerkklokken, maar die klinken pas bij een bruiloft. Vlak voor het spannende moment aanbreekt, vlak voor de kerkklokken luiden, vindt tijdens de bruiloft een vierdelig ballet plaats. Het thema? De vier jaargetijden. Honderdvijftig jaar later maakte het New York City Ballet gebaseerd op deze muziek zelfs een geheel nieuw programma, De Vier Seizoenen.

Glass

Philip Glass‘ Tweede Vioolconcert heeft de veelzeggende ondertitel Vier Amerikaanse Seizoenen. Het werk werd geschreven in opdracht van violist Robert McDuffie, die net als componist Max Richter op zoek was naar een nieuwe Vier Jaargetijden. Toen McDuffie het concert doorspeelde, ontstond er echter onenigheid tussen de violist en componist. De twee kwamen er niet uit welk deel welk seizoen moest voorstellen. Glass componeerde het concert daarom in acht delen: een proloog en drie ‘liederen’ afgewisseld met vier ‘delen’. Welk seizoen waar klinkt? Dat is aan ons.

Vivaldi

Onbetwist de bekendste Vier Jaargetijden uit deze lijst zijn van Vivaldi. Waarom precies deze serie vioolconcerten zo populair is geworden blijft een raadsel. Wat ook niet erg bekend is, is dat Vivaldi deze werken baseerde op vier gedichten. Deze sonnetten geven een poëtische indicatie van wat de muziek probeert uit te beelden – zoals vogels, blaffende honden, krakend ijs, een knappend haardvuur of onweer. Of Vivaldi de gedichten zelf schreef weten we niet. Bijzonder is, dat de bladmuziek indertijd in Amsterdam werd uitgegeven, waar het drukwerk vele malen beter was dan in Italië.

Aanbevolen opnamen

Lees en luister ook

• Het meesterwerk Vier jaargetijden

• Top 5 Winter

• Muziek en Water

• Het meesterwerk Prélude à l’après-midi d’un faune

• Kinderklassiek Een midzomernachdroom

• Top 10 Muzikale vogels

• Het meesterwerk Schuberts Winterreise