Top 10 Soundtracks
Na een relatie van ruim honderd jaar begint de soundtrack zich langzaam los te wrikken van de film. Deze Top 10 bewijst dat filmmuziek ons ook zonder beeld kan raken.
Het kijken en luisteren waard
Film en geluid zijn van begin af aan altijd twee handen op één buik geweest. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, was de ‘stomme film’ uit het begin van de twintigste eeuw namelijk helemaal niet ‘stil’. Bij deze vroege films werd vaak live muziek gespeeld, was er een verteller of klonken er speciale geluidseffecten. Tegenwoordig spreekt men daarom dan ook eerder van ‘zwijgende films’. Toen het eenmaal gelukt was om muziek bij het beeld te voegen bleek echter de synchronisatie, het gelijk laten lopen van beeld en geluid, toch lastiger dan gedacht.
Dat lukte pas goed in 1927 met The Jazzsinger. Hoewel een dergelijk verhaal over ‘blackface minstrels’ vandaag de dag absoluut niet meer zou kunnen, was de film in die tijd ongekend populair. Vooral de scène met een net-echt zingende Al Jolson was een ware revolutie. Daarna ging het snel en experimenteerden steeds meer regisseurs met beeld en geluid. Want hoewel filmmuziek in de beginjaren geen vanzelfsprekendheid was, is een hedendaagse film zonder muziek ondenkbaar. Filmmuziek wordt op verschillende manieren gebruikt. Soms versterkt de muziek wat we op het beeld zien, andere keren dient zij om een bepaalde sfeer op te wekken of juist om het beeld tegen te spreken. De mogelijkheden voor regisseur en componist zijn legio.
Tegenwoordig zien we echter een nieuwe trend, waarin filmmuziek een eigen leven begint te leiden. Filmmuziek heeft niet langer meer het beeld nodig om ons te ontroeren en is een apart genre geworden. In deze Top 10 ‘kijken’ we daarom naar enkele bekende voorbeelden van soundtracks die ook zonder beeld het luisteren zeker waard zijn.
Alexander Nevsky (1938)
Een klassieker. In deze film van Sergej Eisenstein experimenteert de regisseur met muziek en beeld, een dan nog steeds vrij jonge combinatie. Het verhaal draait om de Russische edelman Alexander Nevsky, die een slechte Duitse ridderorde ervan moet weerhouden om Novgorod te veroveren. Deze strijd bereikt zijn climax in ‘de veldslag op het ijs’, een van de indrukwekkendste scènes uit de film. De invulling van de muziek liet Eisenstein over aan de flamboyante Sergej Prokofiev die dit nationalistische verhaal van trotse Russisch klanken voorzag. Daarnaast was de componist ook actief betrokken bij de opnames van zijn muziek. Hij liet bijvoorbeeld de koperblazers dicht bij de microfoons spelen, om daarmee de Duitse vijanden schel en lelijk te verklanken.
The Silence of the Lambs (1991) & Hannibal (2001)
Context beïnvloedt onze gemoedstoestand net zozeer als de muziek zelf. Kijk maar naar de films The Silence of the Lambs en diens opvolger Hannibal. Wanneer seriemoordenaar en tevens genie Hannibal Lecter zijn kans afwacht om te ontsnappen in de eerste film, klinkt op de achtergrond een rustieke melodie van Johann Sebastian Bach. Deze prachtige Aria uit de Goldberg Variaties wordt zo een gruwelijk prelude tot een afschuwelijke moordpartij. Maar ook Hans Zimmers eigen composities uit Hannibal zijn behoorlijk ‘creepy’. Deze muziek is eigenlijk net als de koelbloedige Hannibal Lecter zelf – rustig en kalm aan de oppervlakte, maar dreigend van binnen. Zelfs zonder het beeld lopen de rillingen over je rug.
2001: A Space Odyssey (1968)
Stanley Kubricks film uit 1968 maakte heel wat tongen los. Ook die van componist György Ligeti, wiens muziek de regisseur ongevraagd had gebruikt in deze film. Alex North was ook niet tevreden. Deze filmcomponist kwam er namelijk pas in de bioscoopzaal achter dat de muziek die hij voor 2001 gecomponeerd had compleet was weggelaten en vervangen door al bestaande composities, met flink wat ruzies tot gevolg. Maar klassieke muziek in de ruimte, is dat wel mogelijk? Jazeker, want zelfs zonder de futuristische beelden heeft deze muziek iets kosmisch.
Braveheart (1995)
Mel Gibsons verfilming van de Schotse onafhankelijkheidsstrijd is een episch verhaal over William Wallace, de man die in opstand kwam tegen de Engelse overheersing. Een dergelijk dramatisch verhaal – het loopt niet goed af met Wallace – vraagt natuurlijk om een minstens even heroïsche soundtrack. Hierin is de doedelzak, het nationaal symbool van de Schotten, uiteraard het leidmotief voor de vrijheid. James Horners soundtrack vindt een mooie balans tussen op de Romantiek en de Middeleeuwen geïnspireerde muziek en neemt ons mee in de pieken en dalen van Wallaces strijd. Met zo’n verhalende soundtrack is geen beeld meer nodig.
The Good, the Bad, and the Ugly (1966)
Bij het horen van Ennio Morricones soundtrack van The Good, the Bad, and the Ugly zie je al snel cowboys, indianen en een hoop geweld voor je. Vooral het hoofdthema – gebaseerd op de roep van een coyote – roept gevoelens van verlatendheid en het beeld van een woestijn op. Maar ook de elektrische gitaar, de mondharmonica, de trompet en het galopperende ritme uit deze soundtrack zijn herkenbare klanken geworden. Dat is knap, zeker als je beseft dat deze soundtrack uit 1966 voor velen nog steeds als het summum van muziek voor een westernfilm geldt. Regisseur Quentin Tarantino vroeg voor zijn nieuwe western, The Hateful Eight, niet voor niets specifiek Morricone als filmcomponist.
Arrival (2016)
In Arrival bezoeken enkele kolossale ruimteschepen de aarde. De buitenaardse wezens in deze ufo’s laten zich echter niet zien en communiceren slechts met onbegrijpeljike, vage tekens. Hoe schets je met muziek deze mysterieuze aliens? Laat dat maar aan een componist als Jóhann Jóhannson over. Samen met een team sounddesigners begon hij aan de moeilijke taak de aliens een eigen geluid te geven. Daarnaast experimenteerde Jóhannson met ongebruikelijke muzikale technieken, zoals keelzang en meerstemmig zingen. Het resultaat is een unieke soundtrack, even buitenaards als de film.
Hamlet (1964)
“To be, or not to be?” Hamlets complexe gedachten maken het lastig om dit toneelstuk naar film te vertalen. Want waar de acteur op het toneel al zijn gedachtenspinsels direct kan delen met het publiek, is hij op het grote scherm helemaal alleen. Maar de vele nominaties en filmprijzen voor deze Sovjet-film uit 1964 wijzen erop dat regisseur Kozintsev het toneelstuk desalniettemin overtuigend heeft weten te vertalen naar het grote doek.
Een wellicht nog lastigere opgave was het schrijven van muziek bij een dergelijke film. Hoe verplaatst Ruslands eigen held, Dmitri Sjostakovitsj, zich in Hamlets wispelturige gedachten? Dat is de vraag.
Gladiator (2000)
Wanneer generaal Maximus tot slaaf wordt gemaakt, begint het gevecht voor zijn vrijheid. Hierin moet hij het opnemen tegen de man die hem alles ontnam, keizer Commodus – een megalomane psychopaat. Deze strijd en het verlangen naar vrijheid wordt niet alleen met het beeld uitgedrukt, maar evenzeer met de muziek. Neem de prachtige finale Now We Are Free bijvoorbeeld. Wie heeft door dat Lisa Gerrard hier in een fictieve taal over verlossing zingt? Ook wanneer Maximus zien gezin verliest, heeft het lament Sorrow geen woorden nodig.
Frida (2002)
Frida Kahlo overkwamen twee rampen in haar leven: een busongeluk waaraan ze chronische klachten overhield, en haar huwelijk. Haar man was een notoire vreemdganger en deed Frida veel pijn, al had de schilderes zelf ook enkele minnaars. De moeizame relatie tussen de twee staat zowel centraal in Frida’s schilderijen als in deze biografische film. Componist Elliot Goldenthal koos hier niet voor een groot symfonie-orkest, zoals gebruikelijk is in dramatische films, maar voor een intiem ensemble van meerdere gitaren, een accordeon, een marimba en een glasharmonica. Daarnaast bevat de soundtrack enkele prachtige Mexicaanse liederen.
The Painted Veil (2006)
China, ergens in de jaren twintig. In Shangai woont een Brits stel – hun leven is saai en biedt, vooral aan de echegenote, geen enkel vooruitzicht. Het ongelukkige huwelijk van de twee zorgt voor de nodige spanningen. Wanneer een buitenechtelijke affaire aan het licht komt, barst de bom. Het stel verhuist naar een choleragebied waar hun huwelijk nog meer onder druk komt staan. De soundtrack van deze film drukt deze thema’s – romantiek, hopeloosheid, huwelijkproblemen, opsluiting en de dood – prachtig uit.
Aanbevolen opnamen
Lees en luister ook
Top 20 Filmmuziek
Muziek en Film
Focus Charlie Chaplin
Kinderklassiek Fantasia
Album van de week Love story
Top 5 Ennio Morricone
In de spotlights Daniel Hope
Muziek en Videogames