Top 10 Quatre-mains

Een intieme aangelegenheid

Quatre-mains-spel vraagt veel van de pianisten. Handen, voeten, vingers, lichamen (en soms zelfs ego’s) – alles zit dicht op elkaar. Dat leidt nogal eens tot fysieke ongemakken, zeker wanneer ongecontroleerde, gepassioneerde bewegingen de overhand nemen. Maar ook muzikaal vraagt quatre-mains-spel veel beheersing van de musici. De balans tussen beide handparen luistert nauw, net als het gebruik van het pianopedaal overigens. Bij de verkeerde verhoudingen verzandt prachtige muziek al snel in een onduidelijke brei aan klanken. Om een worsteling op het klavier te voorkomen moeten beide pianisten dan ook zeer goed op elkaar zijn ingespeeld, zowel letterlijk als figuurlijk – het is een intieme aangelegenheid. Om die reden kwam quatre-mains vroeger ook goed van pas bij het vinden van een geschikte partner. De aankomende bruid en bruidegom leerden elkaar beter kennen tijdens een muzikaal gesprek achter het klavier. Met een beetje geluk raakten de handen elkaar per ongeluk, waarna de blikken kruisten en de vonk hopelijk oversprong. Het moge duidelijk zijn, met de juiste muziek en musici kan quatre-mains een prachtige synergie opleveren. Een top 10.

Debussy, Petite Suite

Debussy staat bekend als een van de grote muzikale vernieuwers. Toch schreef hij ook toegankelijkere muziek. De Petite Suite is daar een mooi voorbeeld van. Waarschijnlijk componeerde Debussy het stuk voor amateurs, waardoor het muzikaal én instrumentaal niet te moeilijk kon zijn. Het bevat lichte melodieën die prettig in het oor liggen en beide pianisten komen evenveel aan het woord. Debussy baseerde de suite deels op gedichten van Paul Verlaine en beeldt deze ook duidelijk uit, zoals In een Boot, waar we het water door de piano horen golven. Gegarandeerd speelplezier.

Beethoven, Acht Variaties op een Thema van Graaf Von Waldstein

Als mecenaat van Beethoven, was Graaf Von Waldstein een belangrijke figuur in Beethovens leven. Wellicht als dank, of uit pure vriendschap, wijdde de componist twee aanzienlijke stukken aan deze adellijke figuur. Allereerst is daar natuurlijk de befaamde “Waldstein” sonate. Minder bekend echter zijn de Acht Variaties op een Thema van Graaf Von Waldstein. Net zoals J.S. Bach dat deed in zijn Musikalisches Opfer met muziek van koning Frederik de Grote, nam ook Beethoven een adellijke melodie als basis voor zijn stuk. Het resultaat is een speelse en vurige uitwerking van een wat statisch thema.

Ravel, Ma Mère l’Oye

Hoewel we Ma Mère l’Oye meestal in het grote symfonie-orkest tegenkomen, heeft het werk van origine een veel kleinere oorsprong. Ravel schreef het stuk voor de twee kinderen van een bevriend stel, zodat deze samen achter de piano muziek konden maken. De suite is helemaal voor de kinderen op maat gemaakt. Ravel verklankte vijf verhalen uit de sprookjesbundel van de fictieve Moeder de Gans zodat het stuk in hun belevingswereld paste. Daarnaast is Ma Mère l’Oye simpel en gemakkelijk te spelen, al klinkt het nooit kinderlijk. Ieder deeltje, hoe eenvoudig ook, klinkt als een echt pianostuk voor grote mensen.

Schubert, Fantasie in f-klein

Net als veel andere werken van Schubert is de Fantasie in f-klein pas na zijn dood gepubliceerd. Dat was in dit geval vrij snel, Schubert schreef het stuk in zijn laatste levensjaar, 1828. Hij droeg het op aan zijn geliefde leerlinge Gravin Karoline Esterhazy, met wie hij tijdens de lessen zo vaak achter het klavier had gezeten. Het verhaal gaat zelfs dat de twee een liefdesrelatie hadden, maar ook dit gerucht is, net zoals Schuberts homoseksualiteit, nooit bewezen. Wat de precieze relatie tussen docent en leerlinge ook was, het stuk getuigt in ieder geval van een goede vriendschap. Geen moeilijke en virtuoze passages, maar intiem, gemoedelijk samenspel kenmerkt de Fantasie.

Fauré, Dolly Suite

Roddels zijn van alle tijden en komen ook in de klassieke muziek regelmatig voor. Een van die roddels draait rond Gabriel Fauré. De componist had een amoureuze verhouding met Emma Bardac en het was aan haar dochter Hélène Bardac, liefkozend “Dolly” genoemd, dat Fauré zijn Dolly Suite opdroeg. Dat deed sommige boze tongen beweren, of ten minste vermoeden, dat Fauré de vader van Dolly was. Waarom anders deze daad van liefde? Echt solide bewijs is er helaas niet, dus de roddel houdt stand. Net als Ravels Ma Mere l’Oye zijn de zes korte stukjes uit de suite geheel op het kind gericht. Goed te spelen werkjes die een fantasiewereld openen voor jong en oud.

Mozart, Sonate voor Pianoduet in D-groot

Bijna iedereen kent wel het beroemde portret van Mozart en zijn zus Nannerl. De twee zitten achter het klavier onder toeziend oog van vader. Hun overleden moeder kijkt, vanuit een schilderij, vredig neer op de familie. Wolfgang en Nannerl Mozart zaten niet zomaar voor het portret achter het klavier, broer en zus traden regelmatig samen op met het instrument. De Sonate voor Pianoduet in D-groot was speciaal voor dat soort concerten geschreven. Mozart componeerde de sonate ergens rond zijn tournee en verblijf in Italië. Dat is te horen. Het stuk heeft veel weg van een Italiaanse symfonie met vloeiende melodieën en een helder vraag-en-antwoordspel.

Poulenc, Sonate voor Vier Handen

Nog een roddel. De Sonate voor Vier Handen was volgens sommigen voor Poulenc een manier om dichter bij een van zijn lieftallige studentes in de buurt te komen. Waar of niet, die intimiteit was van korte duur. De Sonate voor Vier Handen is maar een heel kort werkje. De piano in het stuk doet bij vlagen denken aan een agressief percussie-instrument, maar is op andere momenten weer een lieflijk dier. De sonate is daarmee een soort mix van de harde slagklanken van Bartok en Stravinsky en de zwevende, speelse pasjes van Satie.

Brahms, Hongaarse Dansen

Brahms Hongaarse Dansen zijn enorm populair. Dat is nu zo, maar ook vroeger waren deze eenentwintig stukken voor quatre mains een favoriet, en niet alleen onder het publiek. Diverse componisten lieten zich beïnvloeden door de Hongaarse Dansen, waaronder Dvorak die enkele delen orkestreerde en daarnaast zelf de Slavische Dansen schreef. Brahms Dansen waren geïnspireerd op melodieën van het Hongaarse platteland. Hoewel het erg in de mode was om zulke ‘exotische’ muziek in serieuze composities te verwerken, nam Brahms de melodieën zeer serieus. De componist gaf de werken opzettelijk geen opus nummers, omdat hij ze als arrangementen zag.

Bizet, Jeux d’Enfants

De titel van Bizets Jeux d’Enfants is overduidelijk. Deze twaalf kleine stukjes, ook wel miniatuurtjes genoemd, gaan ieder over spelende kinderen. Zo bevat de muziek namen als De Bal, De Schommel en andere kinderspelletjes uit Bizets tijd. Hoewel het stuk over kinderen gaat, is het, zoals bij Ravel en Fauré, niet specifiek gericht op kinderhanden. Daar zijn Bizets noten nog net wat te moeilijk voor. Later bewerkte Bizet zijn Jeux d’Enfants nog voor symfonie-orkest, waarop de beroemde choreograaf Balanchine veel later weer een ballet maakte.

Say, Night

In Night van de Turkse componist Fazil Say heeft de quatre mains-bezetting een heel diepe betekenis. Het stuk gaat over een stukgelopen liefde, en de beide pianisten vormen een scheidend stel. De geliefden worstelen op het klavier, kibbelend hoor je ze ruziën en de verwijten vliegen in het rond. Deze fatale nacht betekent het einde van de relatie. Het pianoduo Arthur en Lucas Jussen, geen brekend stel maar broers, lieten het stuk speciaal voor hen componeren. Ook maakten ze samen met Floor Eimers en Nathan Brhane van het Nationaal Ballet een clip die door Carli Hermès werd geregisseerd.

Aanbevolen opnamen

Lees en luister ook

• Album van de week Barenboim & Argerich

• Instrument Piano

• Muziek en Pianoduel

• Kijk Lucas en Arthur spelen Mozart

• Favorieten van Lucas & Arthur Jussen

• Top 10 Kamermuziek