Top 10 Mooiste Symfonieën

Haydn – Symfonie nr. 104 in D gr.t., ‘London’

De laatste 12 symfonieën van Haydn heeft hij geschreven in twee groepen van zes. Ze hebben een stempel gedrukt op zijn carrière als internationale componist. Hij componeerde de symfonieën voor zijn twee bezoeken aan Engeland in 1791-1792 en 1794-1795. Zijn muziek bleek enorm populair bij de Britten: deze Londense Symfonieën waren een echte publiekstrekker. Symfonie nr. 104, het laatste werk in deze reeks, werd voor het eerst uitgevoerd in het King’s Theatre (tegenwoordig Her Majesty’s Theatre) in Londen op 4 mei 1795. Haydns vernuft en zijn humor komen in deze symfonie sterk tot uitdrukking. In de finale gebruikt hij een thema dat soms gezien wordt als een Kroatisch volksliedje en soms als de luide verkoopkreten die je op de markt hoort. Deze symfonie heeft zelfs de naam van de Engelse hoofdstad meegekregen.

Mozart – Symfonie nr. 40 in g kl.t., KV 550

De Symfonie in g kl.t. (ook bekend als de ‘Grote G mineur’ om hem te kunnen onderscheiden van de zogeheten ‘Kleine G mineur’ symfonie nr. 25) is door Mozart in 1788 gecomponeerd als onderdeel van een reeks van drie symfonieën. Het stuk is een van Mozarts meest krachtige en persoonlijke muzikale statements. In tegenstelling tot beide andere werken uit de reeks is deze symfonie wat onzekerder van opzet en ligt de nadruk op negatieve emoties als verdriet en angst. Deze persoonlijke insteek is ongetwijfeld de oorzaak van de grote aantrekkingskracht die het heeft. Het is zelfs bij een hele generatie muziekliefhebbers bekend als disco-klassieker!

Beethoven – Symfonie nr. 3 in Es gr.t., op. 55, ‘Eroica’

Met zijn revolutionaire Derde Symfonie heeft Beethoven de  symfonie, waarvoor de fundamenten door Haydn en Mozart stevig gelegd waren, van vorm veranderd. Beethoven zag deze symfonie als een eerbetoon aan Napoleon. Maar toen zijn held hem teleurstelde door zichzelf te kronen als keizer, veranderde hij de opdracht van het werk in een eerbetoon aan ‘de herinnering aan een groot man’. Dit zou nog steeds Napoleon kunnen zijn, maar ook iemand anders, inclusief Beethoven zelf en, in het verlengde hiervan, de luisteraar.

Schubert – Symfonie nr. 8 in b kl.t., ‘Onvoltooide‘

Tegenwoordig is Franz Schubert een beroemd componist, maar tijdens zijn leven (1797-1828) was hij buiten Wenen niet erg bekend. Hij stond niet erg hoog aangeschreven in muzikale kringen in de stad, behalve bij een paar vrienden en een hand vol bewonderaars. Zijn doorbraak met een uitvoering van een symfonie is er tijdens zijn leven nooit gekomen. De symfonie die we kennen als nr. 8 heeft hij onvoltooid achtergelaten – we kunnen alleen maar gissen naar de reden daarvoor. De eerste twee delen van het werk zijn compleet, maar van het derde deel bestaat slechts een klein begin. Het is slechts een kort fragment en het wordt doorgaans niet uitgevoerd. Maar de twee bestaande delen van de symfonie – waarvan het eerste pijnlijk gekweld en verstoord en het tweede sereen – zijn een uniek en ontroerend statement op zichzelf.

Bruckner – Symfonie nr. 4 in Es gr.t., ‘Romantic’

Onzeker over de kwaliteit van zijn eigen muziek en meerdere herzieningen van zijn grootste partituren verder, begon Anton Bruckner in 1874 aan zijn Vierde Symfonie, ook wel bekend als de ‘Romantische’. Pas in 1888 liet hij haar eindelijk los. De eerste uitvoering vond plaats in het jaar 1881. Het maakt niet uit welke versie van het werk gespeeld wordt, de symfonie heeft een unieke kwaliteit, die Bruckner een van de grootste en meest fascinerende componisten ooit maakt. De ruimtelijkheid en grootsheid, gecombineerd met een intimiteit die je herinnert aan Tannhäuser en Lohengrin – opera’s van Bruckners artistieke held Richard Wagner. Dit maakt de symfonie een ideaal startpunt voor iedereen die deze bijzondere componist wilt leren kennen.

Brahms – Symfonie nr. 1 in c kl.t., op. 68

Brahms dacht lang en hard na voordat hij begon te schrijven aan zijn Eerste Symfonie. In 1854 maakte hij de eerste schetsen voor het stuk, maar het componeren ervan was een langdurig proces en de eerste uitvoering van werk vond pas plaats in het jaar 1876 – 22 jaar later! Brahms’ probleem was de schaduw van Beethoven en de grootsheid van diens symfonieën: Brahms wilde zichzelf en zijn publiek niet teleurstellen door een onwaardige opvolger te componeren. Hij slaagde er uiteindelijk in een briljante symfonie te creëren, door de geest van zijn voorganger in de symfonie te verwerken, maar tegelijkertijd zijn eigen onderscheidende taal en stijl te behouden.

Tsjaikovski – Symfonie nr. 6 in b kl.t., op. 74, ‘Pathétique’

Tsjaikovski wordt gezien als een zeer emotionele componist. Hij was dapper genoeg om zijn ziel bloot te geven aan zijn luisteraars – die vaak vinden dat zijn muziek hun eigen, diepste ervaringen weergeeft. Met deze opmerkelijke Zesde Symfonie deed hij dat zeer zeker ook. Vergeet het verhaal waarin wordt beweerd dat Tsjaikovski zelfmoord pleegde vlak na het horen van de eerste uitvoering van deze symfonie, het bewijs hiervoor is uiterst zwak. Bovendien was hij in die tijd op zijn hoogtepunt als componist en genoot hij faam. Geniet gewoon van de pracht en passie van de compositie en de manier waarop Tsjaikovski tegenover de aangrijpende opgetogenheid van het derde deel de schaamteloze wanhoop van de finale zet.

Mahler: Symfonie nr. 2 in c kl.t., ‘Opstanding‘

Voor wat betreft expressie begint Mahler waar Tsjaikovski is opgehouden. In zijn Eerste Symfonie vertelt hij het verhaal van een jongeman die teleurgesteld is in de liefde, maar uiteindelijk de problemen in het leven met moed en optimisme onder de ogen ziet. Mahlers Tweede Symfonie schetst een complexer scenario. Net als Beethovens Eroica bevat de symfonie een begrafenismars, maar deze is meteen het eerste deel van het werk. De muziek geeft de laatste momenten van een groot man weer. De rest van de symfonie blikt terug op zijn leven – of beter gezegd, al het menselijk leven – op een ironische en tegelijkertijd ontroerende manier. Het grootse, krachtige, laatste deel van de symfonie staat voor spirituele herrijzenis.

Sibelius – Symfonie nr. 5 in Es gr.t., op. 82

In het jaar 1907 hadden Mahler en Sibelius een fameus gesprek over de fundamentele eigenschappen van een symfonie. Waar een symfonie voor de Oostenrijkse Mahler ‘als de wereld moet zijn – het moet alles bevatten’, bewonderde Sibelius de ‘strengheid van de stijl en de diepgaande logica die een verbinding teweegbrengt tussen alle motieven’. Er is geen betere illustratie van Sibelius’ denkbeelden dan zijn prachtige Vijfde Symfonie. In 1915 begon hij met het componeren ervan en hij voltooide haar vier jaar later. Toen vond ook de eerste uitvoering plaats. Zijn Vijfde bleek een overtuigende illustratie van zijn theoretische benadering van het componeren van een symfonie.

Sjostakovitsj – Symfonie nr. 10 in e kl.t., op. 93

Sjostakovitsj had vrijwel heel zijn carrière als componist een ongemakkelijke relatie met het Sovjet-regime. Journalisten blijven het oneens over de mate waarin zijn belangrijkste werken naar de Sovjet-tragedie, of naar specifieke incidenten of personen in het bijzonder verwijzen. Maar er zijn toch weinigen die de kwaliteit van de muziek die de vaak terechtgewezen, toonaangevende componist creëerde, in twijfel trekken. De eerste uitvoering van de Tiende Symfonie vond plaats in hetzelfde jaar dat Stalin overleed (1953). Het werk wordt vaak beschouwd als Sjostakovitsj’ kritiek op het regime van de dictator en (in het Scherzo) als een portret van Stalin zelf. Maar de muzikale kracht ervan maakt ontegenzeglijk indruk, ook op degenen die zich niet voor de dictator interesseren.

Lees en luister ook

• Top 5 Vijfde symfonieën

• Top 8 Onvoltooide werken

• Focus Riccardo Chailly

• Componist Mahler

• Animatie De jonge Mozart

• Sterk verhaal De hond van Bruckner