Classics To Go | 08 november 2019

Top 10 Ludwig van Beethoven

In 2020 vieren we het 250ste geboortejaar van Ludwig van Beethoven. Beethoven is verantwoordelijk voor een aantal van de meest toonaangevende muziekstukken ooit geschreven. We zetten de opvallendste symfonieën, sonates en concerti van dit baanbrekende muzikale genie, die de weg vrijmaakte voor de Romantiek, op een rij.

Symfonie Nr.3 in Es, Op.55 ‘Eroica’

Dit werk, voltooid in 1804, veranderde de muziekgeschiedenis. Het is wellicht Beethovens meest bepalende stuk. Als een blikseminslag vliegt de muziek een nieuwe dimensie binnen, met een emotionele kracht en een bereik die verder gingen dan waarvan men daarvoor ooit had durven dromen. De bondigheid en de klassieke symmetrie van Mozart heeft Beethoven in dit werk duidelijk achter zich gelaten. Beethoven begreep de mogelijkheden van de vorm die Mozart hem gegeven had en maakte gebruik van de vrijheid die er in verborgen zat. Vooral het laatste deel is een vernuftige muzikale legpuzzel. Het stuk was ooit aan Napoleon opgedragen, totdat Beethoven erachter kwam dat de Fransman zich tot keizer had gekroond. Hij streepte Napoleons naam in het manuscript met zoveel kracht door, dat er een gat in het papier zat.

Strijkkwartet Nr.14 in c, Op.131

Het strijkkwartet is het misschien wel de meest persoonlijke muzikale vorm. De muziek wordt teruggebracht tot zijn fundament, met vier uitvoerders in een quasi-spontane interactie. Beethovens late kwartetten zijn een extreme vorm van dit genre, verre van ‘easy listening’ en ontzettend intens, bijna een direct gesprek met God. Het Veertiende strijkkwartet was Beethovens persoonlijke favoriet en Schuberts eerste keus voor zijn begrafenisceremonie. De componist deed er nagenoeg zijn hele leven over om dit werk te componeren, dus verwacht niet dat je het na de eerste keer luisteren direct begrijpt – blijf luisteren, dan komt dat uiteindelijk vanzelf.

Pianoconcert Nr.5 in Es

Het Keizersconcert kreeg zijn bijnaam niet van Beethoven zelf, maar ook niet zomaar: het is zeer majestueus. De muziek wordt breed uitgemeten en brengt duidelijk een majeur-gevoel over, het is een pronkstuk voor de solist. Het eerste deel begint met drie akkoorden die zich uitbreiden in minicadensjes. Het laatste deel is een triomfantelijk Rondo dat naar een vreugdevol einde galoppeert. Deze delen vormen de omlijsting van een langzaam middendeel, als een serene hymne met een dromerige pianopartij, dat een van Beethovens mooiste scheppingen is. Het is een sterk en overwegend vrolijk stuk – een goede en makkelijke introductie tot de typische Beethoven.

Pianosonate Nr.30 in E, Op.109

Beethoven schreef 32 pianosonates, waarvan de laatste drie een trilogie vormen. De eerste van deze drie behoort tot zijn mooiste werk. De sonate is korter dan de meeste van zijn voorgangers, maar de schoonheid fungeert als dekmantel voor de complexiteiten die zich in het werk verschuilen. De twee korte eerste delen zijn slechts een voorspel voor het laatste deel: een koraal-achtig thema met variaties dat reikt van de muziek van Bach tot aan die van Chopin. De muziek werkt toe naar een delirium van extase, en brengt je vervolgens weer veilig thuis bij het eerste thema. Het zijn twintig minuten met een muzikale apocalyps die je wildste dromen overtreft.

Symfonie Nr.7 in A, Op.92

Een zonnig stuk dat voor het eerst werd uitgevoerd op een concert voor soldaten die in de Slag bij Hanau in 1813 gewond waren geraakt. Alles is momentum: er is geen langzaam deel, slechts een half speels en half plechtig Allegretto waarin verschillende melodieën en ritmes tot een geheel worden gesmeed. Na dit Allegretto volgen de springerige laatste delen die ertoe leidden dat Wagner deze symfonie ‘de apotheose van de dans’ noemde. Vooral de manier waarop de thema’s versmelten tot rustige tussenspelen van de houtblazers is heerlijk.

Fidelio, Op.72

Beethoven was geen natuurtalent wat opera betreft. Voor drama over de schaduwkanten van de menselijke aard was hij te idealistisch en zijn benadering te intellectueel. Maar Fidelio, zijn enige muziektheaterstuk, bevat verbazingwekkend mooie gedeelten die de mindere momenten meer dan goed maken. Het kwartet Mir ist so wunderbar is hier een voorbeeld van: een statige canon, als een soort muzikaal perpetuum mobile, waarin de zangstemmen zich op natuurlijke wijze verweven. Het moet wel gezegd worden dat alleen een eeuwige vrijgezel als Beethoven een dergelijke lofzang aan het gelukkige huwelijk heeft kunnen componeren.

Coriolanus Ouverture, Op.62

De Coriolanus Ouverture is een intens en donker stuk, geschreven voor een theaterstuk van Heinrich Joseph von Collin over de Romeinse leider Coriolanus. Het is een zogenaamd programmatisch stuk: het verhaal van Coriolanus wordt erin uitgebeeld. Maar ook als je niets over Coriolanus weet, kun je van deze Ouverture genieten, want het is muziek van Beethoven pur sang, worstelend met de elementen. Coriolanus beleefde zijn première op een historisch concert, waarbij ook de Vierde Symfonie en het Vierde Pianoconcert voor het eerst werden gespeeld.

Vioolconcert in D, Op.61

Het Vioolconcert in D, een van Beethovens meest consistente lyrische werken, is met grote snelheid geschreven in een zeer creatieve periode. Beethoven exploreert in dit werk zijn meer lyrische en melodische kant. Hoewel de eerste uitvoering een flop was – de tweede uitvoering volgde pas in 1844, 17 jaar na Beethovens dood – is het nu een van Beethovens populairste werken en misschien wel het meest bekende vioolconcert ooit. Het is een veertig minuten durend melodisch feest, niet verstoord door de harmonische en dynamische verrassingen die, zoals je ze van Beethoven kun verwachten, in de orkestpartijen zitten. Het tweede deel is een van Beethovens meest heldere composities.

Vioolsonate Nr.9, Op.47 ‘Kreutzer’

We moeten niet vergeten dat Beethovens leven als componist niet begon bij de Eroica, sterker nog, als hij in 1803 was overleden hadden we hem nog steeds als groots gezien, mede door de zogeheten Kreutzer-sonate. Beethoven schreef deze sonate een paar maanden voor zijn Derde Symfonie en de sonate vertoont, net als veel werken uit die periode, een onafgebroken streven naar vooruitgang. Het eerste deel is een strijd tussen een gekweld, triest thema en een typisch hymne-achtig intermezzo. Het tweede deel is een zonnig, rustig thema met variaties en het laatste deel is een joviale tarantella. Het werk duurt ongeveer twee keer zo lang als elk van zijn eerdere vioolsonates, waardoor er ruimte is voor meer diepte en ontwikkeling. De sonate is behoorlijk lastig om te spelen!

Fantasie in c voor piano, koor en orkest, Op.80

Deze zwierige vroege voorloper van de Negende Symfonie is misschien niet Beethovens meest diepgaande stuk, maar het heeft een zekere swing. Het begint met een lange improvisatie op de piano (Beethoven improviseerde tenminste tijdens de niet zo succesvolle première), waarna piano en orkest een thema met variaties spelen dat wel erg doet denken aan dat van het laatste deel van de Negende. Pas veel later komt het koor erbij, dat uiteindelijk samen met de rest van het ensemble het stuk in een triomfantelijke wervelwind afsluit.