Classics To Go | 14 november 2022

Top 10 Klarinet

Van alle instrumenten leek volgens Mozart de klarinet het meeste op de menselijke stem. Hij componeerde een concert en kwintet voor het instrument en zorgde er daarmee voor dat de klarinet zich ontwikkelde tot een volwaardig solo-instrument. Het is een veelzijdig en expressief instrument met een verfijnde klank en de klarinet heeft inmiddels bewezen zich in vele stijlen en genres thuis te voelen, van klassieke muziek tot jazz.

Mozart Klarinetkwintet in A K581

We zijn Anton Stadler veel verschuldigt. Deze Weense klarinetvirtuoos inspireerde Mozart tot het schrijven van zijn lyrische Klarinetkwintet, een meesterwerk uit 1789, en zijn Klarinetconcert twee jaar later. Terwijl de klarinet zich in het Concert als een diva gedraagt, ligt de magie bij het Kwintet in de ingenieuze verweving van de stemmen. De viool en klarinet imiteren elkaar vaak. Een betoverend Larghetto dient als sereen middendeel. De lange noten van de klarinet vormen een melodie die je op dezelfde manier raakt als een Mozart-aria, terwijl de eerste viool weent en zucht. Een mooi dansthema, opbloeiend in variaties die steeds complexer en opgewekter worden, vormt het einde van dit waardevolle stuk

Mozart Klarinetconcert in A K622

Terwijl dit in feite het eerste grote concertwerk voor de klarinet is, blijft het nog altijd een van de beste. Het potentieel van de klarinet als vertolker van een heldere melodie lijkt Mozart instinctmatig te hebben herkend. Hij maakt prachtig gebruik van het klankcontrast tussen de lage en hoge tonen van het instrument. Na het zonnige eerste deel van het Klarinetconcert begint het prachtige Adagio. Na al die jaren is deze simpele en ontroerende melodie waarschijnlijk nog steeds de meest beroemde klarinetmelodie ooit.

Lees ook De vergelijking Mozarts Klarinetconcert

Schumann Fantasiestücke Op.73

Schumanns rapsodie-achtige Fantasiestücke zijn geschreven voor klarinet, maar worden vaak gespeeld in zijn eigen arrangementen voor altviool en voor cello. Deze instrumenten kleuren het stuk op hun eigen manier, maar de klarinet kan de spookachtige sfeer van het rusteloos zoekende eerste deel het beste tot uitdrukking brengen. Het tweede deel staat in contrast met het eerste deel door de korte frasen, chromatiek en heldere cadensen, waarbij het lijkt of de zon naar binnen straalt.

Brahms Klarinetkwintet in b Op.115

Brahms was al met pensioen en had besloten niets meer te schrijven, totdat hij Richard Mühlfeld’s klarinetspel in het Hoforkest van Meinigen hoorde. Brahms’ Klarinetkwintet is vervuld van herfstige melancholie. Het zoete Allegro, met de klarinet die miraculeus boven de schaduw van de cello uitrijst, klinkt al snel gepassioneerd. Het meditatieve Adagio wordt verstoord door de improvisatorische arabesken van de klarinet, geïnspireerd op de Hongaarse zigeunermuziek. Hier klinkt troosteloosheid in door, die in het laatste deel al snel plaats maakt voor de vloeiende kalmte van het Andantino.

Lees ook In de spotlights Andreas Ottensamer

Brahms Klarinettrio in a Op.114

Hoewel minder bekend dan het Klarinetkwintet, is Brahms’ donkere Klarinettrio in dezelfde zomer gecomponeerd en doet, volgens de componist, geenzins onder voor zijn bekende tegenhanger. Terwijl in het kwintet de klank van de verschillende instrumenten eerder samensmelt, benadrukt Brahms in het trio juist de contrasten tussen de piano, de klarinet en de cello. Ook dit stuk is geschreven voor Richard Mühlfeld, evenals de beide Klarinetsonates van Brahms.

Lees ook Componist in werken Johannes Brahms

Nielsen Klarinetconcert Op.57

Na zoveel Mozart en Brahms is het wel tijd voor een frisse noordenwind. De Deen Carl Nielsen was zo onder de indruk van het spel van het Kopenhagen Blaaskwintet dat hij meerdere werken voor de leden schreef, waaronder dit originele en kleurrijke Klarinetconcert. Zoals een criticus zei: ‘Nielsen heeft de ziel van de klarinet bevrijd, niet alleen het aspect van het wilde dier, maar ook de meedogenloze poezie.’

Stravinsky Ebony Concerto

De Woody Herman Big Band moet indruk hebben gemaakt op Igor Stravinsky, hij besloot in te gaan op een compositieopdracht die ze hem gaven. Vanaf de eerste maat van het Ebony Concerto is zijn asymmetrische handtekening al hoorbaar. De ‘big band’-swing hoor je er niet echt in, maar de jaren ’40 zijn sterk aanwezig in de schorre trompetklanken en de ‘honky-tonk’ piano.

Lees ook Top 10 Jazz meets classical

Copland Klarinetconcert

Dit beroemde Concert werd gecomponeerd in opdracht van Benny Goodman. Het stuk weerspiegelt de creatieve flair van deze jazzklarinettist, maar ook de geluiden van Rio de Janeiro, waar Copland toentertijd verbleef. Het eerste deel opent met hoge tonen op de klarinet, die daarna overgaan in een langzame en lyrische melodie over de wijdse klanken die we van Copland gewend zijn. In het tweede deel hoor je in de Braziliaanse dansritmes de inspiratie uit Rio.

Lees ook Top 10 Componisten uit de 20e eeuw

Finzi Klarinetconcert Op.31

Dit is een concert uit het midden van de twintigste eeuw, maar het is ver verwijderd van de klankkleuren van Copland en Stravinsky. Finzi’s Klarinetconcert benadrukt de intieme kwaliteiten van van de klarinet. Hier is de soloist de bewaarder van de vrede in plaats van de provocateur, het orkest levert de spanning. In dit late werk leidt Gerald Finzi in het eerste en het laatste deel de klarinet op vloeiende wijze door het geweld van de strijkers. Het middendeel is een sereen en pastoraal Adagio zoals elke Britse componist er een paar geschreven moet hebben.

Lees ook Album van de week Engelse landschappen

Adams Gnarly Buttons

De klarinet was John Adams’ instrument, net als dat van zijn vader, ze speelden zelfs samen in de fanfare. Toen zijn vader overleed pakte Adams het instrument weer op. Hij componeerde een stuk op basis van zijn persoonlijke geschiedenis en de rol van de klarinet in de Amerikaanse cultuur. In Gnarly Buttons speelt de klarinet op vernuftige wijze samen met een ensemble bestaande uit banjo, gitaar, accordeon en koe (een sample, geen echte). Op deze opname speelt Michael Collins, aan wie het stuk is opgedragen, de muziek met verve.