Classics To Go | 28 februari 2022

Top 10 Blokfluit

Blokfluitmuziek in vijf eeuwen klassieke muziek

De blokfluit is een van de oudste instrumenten, de eerste modellen dateren al uit de 14e eeuw. In de renaissance en barok werd er heel veel voor het instrument geschreven. Maar in de tweede helft van de 18e eeuw raakte de blokfluit langzaam uit de mode. Pas in de 20e eeuw werd het instrument herontdekt en kwam de blokfluitmuziek weer tot bloei met nieuw repertoire. In Nederland kennen we een sterke blokfluittraditie. De Amsterdamse blokfluitschool, met als grondlegger Frans Brüggen en later Walter van Hauwe, is internationaal beroemd. Luister naar de opnamen van Erik Bosgraaf en de fantastische, jonge blokfluitiste Lucie Horsch, die beide uit deze traditie voortkomen. We zetten tien werken op een rij die het instrument op zijn best laten horen.

Jacob van Eyck – Der Fluyten Lust-hof

De blind geboren Jacob van Eyck (1590-1657) was beiaardier van de stad Utrecht. Hij had een grote kennis van kerkklokken en is betrokken geweest bij het gieten en installeren van menig carillon in Nederland. Daarnaast was hij een bijzonder goed blokfluitist. Op mooie zomeravonden speelde hij zijn eigen composities voor de wandelaars op het Janskerkhof. Hij maakte naam met zijn zeer virtuoze spel. Der Fluyten Lust-hof is een verzameling van ongeveer 150 van zijn werken, meest variatiereeksen op in die tijd bekende volksliedjes of psalmmelodieën. Het beeldende Engels Nachtegaeltje en Doen Daphne d’Over Schoone Maeght zijn daarvan de bekendste.

Antonio Vivaldi – Blokfluitconcert in c kl.t.

Antonio Vivaldi schreef veel prachtige concerten voor de blokfluit, maar een van de mooiste en opvallendste is toch wel het Blokfluitconcert RV441. Door de aard van de toonsoort (c kleine terts) is dit werk van het begin tot het eind doorspekt met een droevig verlangen. In het openingsdeel zit het drama vooral in de harmonieën. Het middendeel is een Largo met een smachtende, versierde melodie. Het slotdeel (allegro) zit vol vuurwerk: de blokfluitpartij bevat reeksen razende arpeggio’s en ander virtuoos passagewerk.

Georg Friedrich Händel – Blokfluitsonate in d kl.t., HWV367

Händels Blokfluitsonate in d komt uit een serie van zes sonates, die hij schreef tijdens een bijzonder productieve periode in het midden van de jaren 1720. In deze tijd ontstonden ook de opera’s Giulio Cesare en Rodelinda. Het werk is omvangrijk en bestaat uit zeven theatrale delen. Het derde deel, Furioso, doet zijn naam eer aan en barst van de energie. Het daaropvolgende Adagio doet denken aan een opera-aria. De bloemrijke versieringen maken het zeer expressief. De stijl in de overige delen is meer die van een concerto. De solist krijgt in deze sonate te maken met behoorlijke technische uitdagingen, maar de inhoudelijke zeggingskracht van de muziek blijft minstens even belangrijk.

Carl Philipp Emanuel Bach – Blokfluitconcert in d kl.t., Wq 22

Toen Carl Philipp Emanuel Bach werd aangesteld aan het hof van Frederik de Grote, ontdekte hij dat de favoriete componist van de koning (blok)fluitist Johann Joachim Quantz was. C.P.E. Bachs Blokfluitconcert is ongetwijfeld een eerbetoon aan deze collega-componist. Het werk is een ode aan de veelzijdigheid van het instrument. Het is een levendig en beweeglijk stuk, dat je aandacht van het begin tot aan het einde gevangen houdt. Het dynamische samenspel tussen blokfluit en ensemble drijft de muziek voort, plotselinge veranderingen in de sfeer maken het werk spontaan. Het is een typisch voorbeeld van de ‘Empfindsame’ stijl, die zich losmaakt van de wat formelere barokstijl en waarin de uitdrukking van het gevoel een grotere plaats inneemt.

Jacques ‘Le Romain’ Hotteterre – Suite in Bes voor blokfluit en continuo

Jacques Hotteterre werd geboren in een familie van houtblazers en instrumentmakers. Hij was fluitist aan het Franse hof en schreef naast een aantal belangrijke composities voor zowel de traverso (voorloper van de dwarsfluit) als de blokfluit, ook een toonaangevend boek over uitvoeringspraktijk. Zijn bijnaam Le Romain verwijst naar een periode die hij doorbracht aan het hof in Rome. Zijn Suite in Bes bestaat uit zes delen, de klassieke reeks barokdansen Allemande, Sarabande, Courante, Rondeau, Menuet en Gigue, ieder met hun eigen, traditionele karakter.

Giuseppe Sammartini – Concert in F voor blokfluit en strijkers

Giuseppe Sammartini is een toonaangevende componist uit de vroege 18e eeuw, maar zijn carrière wordt overschaduwd door die van zijn broer, Giovanni Battista Sammartini. Giuseppe koos ervoor om zijn geboorteland Italië te verlaten om carrière te maken in Londen, waar hij werd ingehuurd als muziekleraar voor Frederik Lodewijk, prins van Wales. Sammartini was een ervaren hoboïst, maar ook een getalenteerd fluitist. Het Concert voor Blokfluit en Strijkers laat zijn vakbekwaamheid zien en koppelt virtuositeit aan emotionele diepgang. Een statig openingsdeel en een energiek slotdeel omlijsten een hartverscheurend mooie Sicilienne.

Johann Sebastian Bach – Brandenburgs Concert Nr. 4

Strikt genomen is Bachs Vierde Brandenburgse Concert geen echt blokfluitconcert. Het is een concerto grosso, waarin de grootste solopartij is weggelegd voor de viool. Maar de twee blokfluiten zijn daarnaast als extra solo-instrumenten wel zeer prominent aanwezig. Bach bewerkte het concert later als klavecimbelconcert (BWV1057), waarbij de solo-vioolpartij is verwerkt in de clavecimbelpartij. De twee blokfluiten zijn in deze versie als solo-instrumenten gebleven.

Georg Philipp Telemann – Suite voor blokfluit in a kl.t.

Deze suite bestaat uit zeven delen en is het bewijs van Telemanns indrukwekkende compositorische vaardigheden. Karakteristieke delen als Les Plaisirs en Réjouissance verwijzen naar dansen uit de barok. Elementen uit de Italiaanse, Franse en Duitse stijl zijn samengesmolten en sierlijke, vocaal aandoende lijnen staan naast strak contrapuntisch passagewerk en rijke harmonieën. Omdat de delen zo afwisselend zijn, kan de solist verschillende kanten van het instrument laten zien en is er ook voor het ensemble ruimte om te schitteren.

Chen Yi – The Ancient Chinese Beauty

De Deense blokfluitiste Michala Petri heeft van meer dan 100 werken voor de blokfluit de première op haar naam staan. Dit blokfluitconcert van de Chinese componist Chen Yi is ook in haar opdracht geschreven. Geïnspireerd door Chinese muzikale instrumenten en geschriften, verkent dit werk de verwantschap van de blokfluit met de traditionele fluiten. Chen Yi’s gebruik van de blokfluit doet denken aan de bamboefluit en de ocarina. Heldere harmonieën, virtuoze trillers en arpeggio’s geven het stuk een exotische uitstraling. Vooral het meditatieve tweede deel is indrukwekkend: de mijmeringen van de solist staan tegenover een kale, simpele begeleiding van het orkest.

Willem Jeths – Blokfluitconcert

In december 2014 beleefde het Blokfluitconcert van Willem Jeths, Componist des Vaderlands, zijn wereldpremière in het Concertgebouw in Amsterdam. Blokfluitist Erik Bosgraaf was de solist. Bosgraaf speelt het concert op een renaissance-blokfluit. Het heldere geluid van dit instrument zorgt voor een goede balans met het symfonie-orkest. Jeths heeft zich bij het componeren van het concert laten inspireren door Mahlers Kindertotenlied ‘Wenn dein Mutterlein’. Het is een lyrisch en melancholisch getint werk, met mooie, lange lijnen en melodieën.