Classics To Go | 08 december 2015

Top 10 Acteurs op de viool

Benedict Cumberbatch als Sherlock Holmes in Sherlock (2012)

In de film Publieke Werken klinkt vioolmuziek van Brahms, gespeeld door Janine Jansen, maar we zien iemand anders op het witte doek. Hoe goed kunnen acteurs eigenlijk de viool hanteren? De Britse violist Thomas Gould – die zelf een aantal beroemde acteurs trainde – speurde op YouTube en deelt rapportcijfers uit.

1. Benedict Cumberbatch als Sherlock Holmes in Sherlock (2012)

Schrijver Arthur Conan Doyle maakte van zijn beroemde detective Sherlock Holmes een muziekliefhebber, die af en toe naar de viool grijpt om na te denken over de mysteries die hij moet oplossen. Een professionele violist trainde Cumberbatch voor zijn viooldebuut op het scherm.

‘Het eerste wat ik zie’, zegt Gould, ‘is dat zijn strijkstok niet synchroon beweegt met de muziek die ik hoor. Hij speelt in elk geval niet het volkslied. Hij strijkt maar wat. In de muziek zit veel vibrato, wat nogal raadselachtig is want de linkerhand van Cumberbatch doet niets. De houding waarmee hij rondloopt is goed en hij lijkt op zijn gemak met het instrument. Toch kan ik hem geen hoog cijfer geven voor zijn optreden, al denk ik niet dat zijn loopbaan eronder zal lijden.

Cijfer: 2

2. Basil Rathbone als Sherlock Holmes in The Hound of the Baskervilles (1939)

Kijk op ongeveer twaalf minuten hoe Basil zijn viool stemt, voordat hij beseft dat in een andere kamer nog een strijkijzer brandt.

‘Deze Sherlock heeft in elk geval de vingers op de goede snaren’, oordeelt Gould. ‘Maar wat een vreemde manier om een strijkstok met maar twee vingers vast te houden. Het is ook raar dat iemand stemt vanaf de g-snaar. Een violist begint bij de a-snaar. Ook hier klinkt flink wat vibrato in de muziek, maar ook deze Sherlock doet niks met de linkerhand. De positie van de hand lijkt redelijk, maar zijn vingers zijn niet in de buurt van waar ze zouden moeten zijn. Het strijken gaat aardig en loopt gelijk met de muziek, wat hem een betere waardering oplevert dan de andere Sherlock.

Cijfer: 4

3. Anjelica Huston als Morticia Addams in The Addams Family (1991)

De glamoureuze Matricia Addams houdt het bij percussie tijdens deze ‘Dans van Broederliefde’, maar breekt na ruim een minuut los in een vioolsolo. Knipper met je ogen en je hebt het gemist.

‘Dit vind ik zo grappig’, zegt Gould. ‘Kijk hoe klein die viool is. Haar streek is echt goed, maar ik weet niet of iemand anders viool zou kunnen spelen met zulke lange nagels. Dat is volstrekt onrealistisch, maar in aanmerking genomen dat ze die nagels heeft, doet ze het prima. Dat gezegd hebbend, geloof ik niet dat er ook maar enige beweging zit in de linkerhand – maar op één of andere manier komt ze ermee weg. Erg kunstzinnig. En wat belangrijk is: ze ziet eruit als een violiste. Nou ja, behalve de nagels dan!

Cijfer: 8

4. Tutte Lemkow als Fiddler in Fiddler on the Roof (1971)

De muziek uit Fiddler on the Roof werd gespeeld door de Amerikaanse violist Isaac Stern, maar acteur Tutte Lemkow moest met het instrument de ladder op (vanaf zes minuten in het fragment).

Gould is onder de indruk. ‘Deze clip maskeert veel, vanwege het silhouet, maar je kunt zien wat de stok doet en die strijkt absoluut parallel met de muziek. De acteur moet echt langdurig gestudeerd hebben om op de juiste snaren te zitten en de strijkstok in het goede tempo te bewegen. Ik heb zelf op een dak staan musiceren in Bristol afgelopen februari, dus ik weet hoe zwaar dat is. Ik vond het angstaanjagend om daarboven te zijn en dan ook nog ruimte in je hoofd te maken voor concentratie op de muziek. Dit is bovendien een ingewikkeld en moeilijk stuk en zijn aanwezigheid op het dak levert extra punten op. Het is niet honderd procent volmaakt, maar wel een prima imitatie. Mazzeltov!

Cijfer: 10

5. Brent Spiner als Data in Star Trek: The Next Generation (1993)

‘Ik ben superieur, meneer, op vele manieren, maar ik zou dat graag opgeven om een goede violist te zijn’, zegt Data, een beroemde robot uit de jaren negentig.

‘Dit is een indrukwekkend lange video’, zegt Gould. ‘Hij speelt een aardig stuk van Händels Passacaglia, hoewel de reactie van de vrouw nogal goedkoop is. Data is de eerste acteur die ik daadwerkelijk een vibrato zie doen, een van de moeilijkste dingen om te imiteren. De vingerzettingen zijn ook goed. Als je het van dichterbij bekijkt, kun je zien dat hij de boel besodemietert. De strijkstok is overal en nergens – misschien raakt hij de snaren niet eens. Maar de linkerhand doet het uitstekend, want die is van een echte violist die buiten beeld staat. Kijk naar de video op 17 seconden en je ziet dat de linkerhand beweegt zonder dat de hoek van Data’s bovenarm verandert. Dat is onmogelijk. Hij belazert de boel, maar het uiteindelijke effect is mooi. Je kunt zien dat er veel tijd aan besteed is. Maar voor mij werkt het niet echt.

Cijfer: 6

6. Meryl Streep als Roberta Guaspari in Music of the Heart (1999)

In welke film speelde Meryl Streep onlangs? In welke niet? kun je beter vragen. Overtuigt de grote Hollywoodster als violiste?

‘Meryl speelt niet veel in deze clip’, zegt Gould. ‘Maar ze geeft een goede opmaat voor het Dubbelconcert van Bach en ze behandelt de strijkstok heel goed. Ze doet zelfs een vibrato en wekt de indruk dat ze werkelijk meespeelt. En wat belangrijk is: ze lijkt ontspannen, vol zelfvertrouwen en op haar gemak. Mamma Mia!

Cijfer: 8

7. Emmanuelle Béart als Camille in Un coeur en hiver (1992)

Te midden van een Franse driehoeksverhouding komen wat prachtige fragmenten van Ravels muziek langs. Emmanuelle Béart bespeelt de snaren (0’24”).

‘Het is wel heel eenvoudig wat ze haar hier laten doen’, vindt Gould. ‘Eén herhaalde maat en ze hoeft alleen haar arm snel op en neer te bewegen. Het ziet er gelikt uit – het enige wat haar verraadt is het gebrek aan beweging in haar linkerhand bij het vibrato in het laatste octaaf. Ze houdt het instrument ook niet met zelfvertrouwen vast – haar kin zit laag en ze ziet er gespannen uit. Ik vrees dat ze het er niet goed vanaf brengt.

Cijfer: 4

8. Russell Crowe als Captain Jack Aubrey in Master and Commander (2003)

Russel Crowe bekende dat hij soms vergat te ademen toen hij de viool leerde spelen voor zijn rol als muzieklievende zeerot.

‘Crowe nam voor deze film vier maanden les bij de artistiek leider van het Australian Chamber Orchestra, Richard Tognetti. En dat kun je zien. Hij heeft de vingers op de juiste plek en hanteert een goede streek. Alleen zijn vibrato valt me wat tegen. Er zit wel veel vibrato in de muziek, maar niet in zijn spel. Anderzijds is het indrukwekkend hoeveel hij musiceert in de clip en hij ziet er fantastisch uit met zijn viool – vol zelfvertrouwen en overtuiging.’

Cijfer: 8

9. Jamie Foxx als Nathaniel Ayers in The Soloist (2009)

De klassiek getrainde Jamie Foxx is een dakloze cellist gekweld door angsten in een ontroerende film. In de clip speelt hij even viool.

‘Hoewel het kort is, ziet het er goed uit’, zegt Gould. ‘Alles klopt: de snaren, de vingers – het zijn maar een paar noten, maar het zijn twee foutloze seconden. Maar het is zo kort dat ik hem er geen cijfer voor kan geven. Wat betreft zijn spel op de cello: dat oogt behoorlijk. Het is alleen gek dat hij onder een brug speelt, met veel voortrazend verkeer, en er zoveel galm in de muziek te horen is.

Cijfer: 8

10. Leslie Howard als Holger Brandt in Intermezzo (1939)

Leslie Howard speelt een getrouwde violist die valt voor zijn dochters pianolerares in deze romantische klassieker. Zijn tegenspeelster Ingrid Bergman vertolkte alle pianopartijen zelf. Maar kan Leslie ook een geloofwaardig musicus neerzetten? Het is te zien op ongeveer een minuut.

‘De keuze van Griegs Pianoconcert in dit deel van de film is vreemd, maar de prestaties zijn geweldig. Er is veel chemie tussen beide acteurs. Dit is zo’n voorbeeld van filmmakers die een dubbelganger gebruiken voor de linkerhand. In de totaalshots wordt Leslie in zijn geheel vervangen door zijn dubbelganger. Maar de strijkarm in de close-ups is duidelijk van Leslie zelf en zijn houding is groots. In tegenstelling tot de robot Data is de linkerhand zo geniaal in beeld gebracht dat het vrijwel onmogelijk te bepalen is waar de dubbelganger zit.’

Cijfer: 10