Classics To Go | 30 juni 2015

Het meesterwerk Tweede Wals van Sjostakovitsj

Zelfs in zijn zwartste jaren wist Dmitri Sjostakovitsj een gevoel voor humor te bewaren in zijn muziek. De wals uit zijn Tweede Jazzsuite danst door alles heen. In Nederland groeide het stuk dankzij André Rieu uit tot een hit.

Klassieke kaskraker dankzij een Franse reclamespot

Bij de vraag op naam van welke componist de grootste klassieke kaskraker van de laatste twintig jaar staat, ben je niet geneigd in de eerste plaats aan de Rus Dmitri Sjostakovitsj te denken. Maar op het Maastrichtse Vrijthof vormt zijn Tweede Wals ieder jaar weer een hoogtepunt van de concerten van stehgeiger André Rieu en zijn orkest. Het was min of meer toeval dat hij de wals in handen kreeg. Een Franse verzekeringsmaatschappij gebruikte de muziek in de jaren negentig voor een reclamespot. Het stuk sloeg enorm aan, waarop een vertegenwoordiger van platenlabel Decca besloot om dit zesde deel uit Sjostakovitsj’ Tweede Jazzsuite als single uit te brengen. Voor de reclamefilm was per slot van rekening een Decca-opname gebruikt van het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van Riccardo Chailly. Er werden zoveel exemplaren van de single verkocht, dat het Franse Decca besloot om ook het volledige ‘jazzalbum’ van de Rus nog een keer op de markt te brengen.

Sjostakovitsj bracht een ode aan de Strauss-wals

Ook in Nederland bezon Decca zich op het weer uitbrengen van het album. Maar hier ontbrak het aan een kapstok om de wals aan op te hangen. In Frankrijk had de goed bekeken reclamespot gefungeerd als aanjager. En op elke hoes stond dan ook het kind dat daarin de hoofdrol vertolkte. Dat deed het hem, want naar de oorspronkelijke opname werd niet omgekeken. Hoe kon in eigen land de kaskraker van het Koninklijk Concertgebouw worden uitgebuit. Het antwoord kwam uit een hele andere hoek. Daar was men bezig een album te maken met violist André Rieu, een ode aan de Weense Strauss-familie, die de wals tot een fenomeen maakte. Die vormde ook duidelijk de inspiratiebron voor Sjostakovitsj, want de muziek mocht dan komen uit een Jazzsuite, elke luisteraar kon horen dat deze noten weinig tot niets te maken hadden met dit genre. Er was nog ruimte voor één track op het Rieu-album Strauss & Co. Het werd de Tweede Wals. En zoals de Bijbel al voorspelt: ‘De laatsten zullen de eerste zijn.’ Dat gold ook hier. Niet wiegende Strauss werd de ster van de cd, maar de meestal zo neurotische en ondoorgrondelijke Sjostakovitsj. Binnen een jaar waren er ruim driehonderdduizend exemplaren verkocht. En al meer dan twintig jaar is de wals van de doorgaans zo nukkige Rus de zwierige handtekening van Rieu.

Hij ‘hing zijn notenkoppen op de hopstruik’

De eerste die deze wals weer op de kaart zette was overigens regisseur Stanley Kubrick, die de muziek liet klinken in zijn laatste film Eyes wide shut, een erotische thriller met het – toen nog – acteurskoppel Tom Cruise en Nicole Kidman.
Sjostakovitsj schreef zijn Tweede Jazzsuite in 1938, op een moment dat hij zwaar onder vuur lag van de Sovjet-autoriteiten. Twee jaar eerder liep dictator Jozef Stalin weg uit de uitvoering van zijn opera Lady Macbeth uit Mtsensk, een daad die niet zonder gevolgen kon blijven. Dat bleek. ‘Chaos in plaats van muziek’, kopte de staatskrant kort daarna. Sjostakovitsj leefde als musicus en mens vervolgens in grote angst, tot de dood van Stalin, zo’n anderhalf decennium later. Veel van zijn zwarte gevoelens belandden in de muziek, vooral in zijn symfonieën, maar een deel van zijn werk behield het komische en lichtvoetige karakter, waarmee hij eens was begonnen als pianospelende puber in filmhuizen en theaters.
Misschien herkende de Oostenrijkse dichteres Friederike Mayröcker wel iets van de Weense humor in zijn Tweede Wals, toen ze schreef: