Classics To Go | 29 juli 2015

Album van de week Vioolconcert van Schumann

Al het goede komt in drieën, zegt men, dus bundelden drie uitmuntende musici hun krachten om de drie soloconcerten en drie pianotrio’s van Robert Schumann op drie cd’s tot leven te brengen. En hoe! Op authentieke instrumenten openen violiste Isabelle Faust, pianist Alexander Melnikov en cellist Jean-Guihen Queyras nieuwe deuren.

‘Een waanzinnige had dit niet kunnen componeren’

Lange tijd bleef het Vioolconcert van Robert Schumann een onbegrepen werk. Zelfs de beste violist van zijn tijd, Joseph Joachim, voor wie hij het schreef, wist niet wat hij ermee moest beginnen. Zijn belofte om het stuk uit te voeren loste hij nooit in. Drie maanden na voltooiing sprong Schumann, geplaagd door waanzin, in de Rijn om de kwellende geluiden in zijn hoofd het zwijgen op te leggen. Joachim beschouwde het Vioolconcert als een voortbrengsel van een ziek brein. Van die visie wist hij ook Clara Schumann te overtuigen, zodat de muziek na de dood van de componist heimelijk in een bureaula verdween. ‘Ik weet niet precies wat er in het hoofd van Schumann omging’, zegt violiste Isabelle Faust in het blad Gramophone, ‘ik twijfel er niet aan dat hij een extreem karakter bezat, maar ik ben er zeker van dat niemand deze muziek had kunnen schrijven terwijl hij ten prooi was aan de waanzin.’ Dit is geen Vioolconcert van een krankzinnige, wil ze maar zeggen.

Gekaapt door de nazi’s als alternatief voor Mendelssohn

Het Vioolconcert straalt op het eerste van drie Schumann-albums van violiste Isabelle Faust, pianist Alexander Melnikov en cellist Jean-Guihen Queyras, met het Derde Pianotrio. De andere twee cd’s zullen het Pianoconcert en het Celloconcert combineren met de twee andere trio’s. Het werpt licht op Schumann als vernieuwer, de man die pas na zijn veertigste serieus compositie ging studeren en zocht naar andere vormen. Het werd niet door iedereen gezien. Dat gold vooral het Vioolconcert. Joachim zorgde ervoor dat het zelfs niet werd opgenomen in de catalogus van het complete werk. In zijn testament bepaalde hij dat openbaarmaking van het manuscript pas was toegestaan een eeuw na de dood van de componist, in 1956. Maar al in de jaren dertig werd het werk inzet van een bizar machtsspel. Het begon met Joachims achternicht, de Hongaarse violiste Jelly d’Aranyi, die in 1933 onthulde dat Schumann haar tijdens een spiritistische seance had gesmeekt om zich te ontfermen over zijn Vioolconcert, waarvan niemand wist dat het bestond. Er werd druk uitgeoefend op de Pruisische Staatbibliotheek in Berlijn om het handschrift eerder vrij te geven. En dat gebeurde. D’Aranyi vond zichzelf de geknipte solist voor de wereldpremière, maar er waren meer kapers op de kust, zoals het beroemde wonderkind Yehudi Menuhin. Maar uiteindelijk kaapten de nazi’s het werk, want zo’n door en door Arisch concert, dachten Hitler en Goebbels, was een mooi alternatief voor het populaire maar door de rassenwetten verboden Vioolconcert van de Jood Felix Mendelssohn. En zo hing er opnieuw een luchtje rond Schumanns stuk.

Nieuwe kleuren en nuances

Het is mooi om te horen – en te zien op de bonus-dvd – hoe Isabelle Faust met dirigent Pablo Heras-Casado en het Freiburger Barockorchester nieuwe kleuren geven aan het Vioolconcert, dat nog wel eens aan logheid ten prooi wil vallen. De instrumenten uit Schumanns tijd – met darmsnaren en de wat scherpere blazersklank – maken het geheel beweeglijker en lichter. De aanpak lijkt alle traditionele bezwaren tegen de muziek weg te nemen, en legt de contouren van een meesterwerk bloot. Dat geldt ook voor de eindeloze nuances die Faust met Melnikov en Queyras kan maken in het Derde Pianotrio, die willen nog wel eens verdrinken in de massale aanwezigheid van een moderne Steinway of scherpte van moderne snaren.
De drie albums zullen zeker uitgroeien tot standaardversies. Het Vioolconcert ‘is here to stay’ – en dat geldt ook voor de uitvoering van Faust en Heras-Casado.