Loni Verweij | 18 juli 2023

Top 10 Muzikale citytrip

Een stapel koffers in verschillende kleuren

Wat als vakantie-aanbieders geen foto’s zouden gebruiken om hun citytrips aan te prijzen, maar klassieke muziek? Heel wat componisten verklankten hun thuisland of keerden na een buitenlands bezoekje huiswaarts met een koffer vol klanken en ideeën. Daarom zijn hier tien muzikale ansichtkaartjes uit populaire vakantiebestemmingen. We beginnen in een stad die door de eeuwen heen talloze musici en componisten wist te betoveren.

Venetië

Felix Mendelssohn: Gondelliederen

Tussen 1829 en 1831 reisde Felix Mendelssohn door Europa. In oktober 1830 arriveerde hij in Venetië, en zoals velen voor hem en velen na hem werd ook hij betoverd door het spel van water, licht en muziek in deze stad: ‘De gondeliers schreeuwen nu weer naar elkaar en de lichten worden diep in het water weerspiegeld; eentje speelt gitaar en zingt. Het is een vrolijke nacht.’ Een gondellied van eigen hand kon natuurlijk niet uitblijven. Al tijdens zijn verblijf componeerde er een voor piano solo. In de jaren erna volgden er nog een paar.

Praag

Bedrich Smetana: Ma Vlast, deel 1. Vysehrad

Van het zo’n vijf kwartier durende orkestcyclus Ma Vlast (‘Mijn vaderland’) wordt het tweede symfonische gedicht, De Moldau, het vaakst uitgevoerd. Het rivierthema van de dwarsfluiten, die als twee Boheemse bergbeekjes om elkaar heen dansen, werd een van de beroemdste momenten uit de klassieke muziek. Maar de cyclus begint met een stadsgezicht: het Vysehrad (‘het hoge kasteel’), neerkijkend op de rivier en de stad Praag. Met stevige strijkersmelodieën, majestueuze harmonieën in de koperblazers en een royale dosis bekkenslagen verklankt Smetana de geschiedenis van het kasteel, ingeleid en afgesloten met het harpspel van hofzanger Luimir.

Wenen

Robert Schumann: Faschingsschwank aus Wien

Bij Wenen hadden we natuurlijk voor An der schönen blauen Donau van Johann Strauss II kunnen kiezen, maar dat lag wel heel erg voor de hand. Een ander door Wenen geïnspireerd stuk is Robert Schumanns Faschingsschwank aus Wien (‘Carnavalsscenes uit Wenen’). Het is niet zozeer een letterlijke verklanking van de stad, maar fantasieën geïnspireerd op de feestvreugde van het carnaval en de muziek, drama, mime, maskerades en dansen die in de straten van Wenen te zien waren.

Madrid

Luigi Boccherini: Musica notturna delle strade di Madrid

Voor Spaanse sferen is er in de muziek van de belle époque ruime keuze. Denk maar aan de klankschilderingen van Granados, De Falla, Albéniz en Debussy. Maar ook verder terug was er een componist die heel evocatief te werk ging: de Italiaan Luigi Boccherini. Tussen 1761 en 1805 werkte hij aan het hof van de broer van de Spaanse koning, waar hij dit nachtelijke klankbeeld van de Madrileense straten componeerde. Het idee dat de componist aan zijn schrijftafel zat en de straatgeluiden door het raam zo op zijn muziekpapier neerdwarrelden, is daarbij snel bedacht. De realiteit was anders: Boccherini’s broodheer leefde als banneling in een paleis bijna 150 kilometer verderop. Maar dat feitje maakt het luistergenot er niet minder om.

New York

Charles Ives: Central Park in the Dark

New York op een lome zomeravond, zittend op een bankje in Central Park: die sfeer zette de Amerikaanse componist Charles Ives in 1906 op notenschrift. In dit werk voor kamerorkest horen we in zo’n acht minuten de verstilde natuurgeluiden van de nacht, die af en toe wordt doorbroken door de geluiden van de stad: uit een casino klinken populaire deuntjes, een groepje kroegtijgers laat van zich horen, een brandweersirene laat een paard op de vlucht slaan… Uiteindelijk keert de sereniteit terug: tijd om naar huis te gaan.

Parijs

Jacques Ibert: Suite Symphonique

Parijs anno 1930 vangen in muziek? Laat dat maar aan Jacques Ibert over, Parijzenaar in hart en nieren. In zijn Suite Symphonique neemt hij je mee naar vijf typisch Parijse scènes: een metroreisje, een restaurant in het Bois de Boulogne, de moskee, de oude buitenwijken, een boot en een kermisoptocht. Met Ibert als reisleider observeren we niet alleen de stad van alle kanten, maar ook in de muziek reizen we door verschillende stijlen. Nu eens laat Ibert jazzy melodieën à la Gershwin horen, dan weer schotelt hij ons stukjes orkestmuziek voor die zo uit het classicistische Wenen lijken te komen. Parijs in al haar geuren en kleuren dus!

Berlijn

Kurt Weill: Berlin im Licht

Een knap staaltje reclamemuziek: dat is dit swingende nummer van Kurt Weill. Berlin im Licht is niet alleen de titel van dit lied, maar ook van een Berlijns festival in 1928. Het vond plaats op initiatief van de gas- en elektriciteitsbedrijven, die zo de aandacht wilden vestigen op de moderne technologieën. Ook wilden ze laten zien hoe Berlijn op economisch en cultureel vlak vol van leven was, ondanks de rampspoed van de Eerste Weredoorlog, die nog maar tien jaar eerder ten einde was gekomen. En zo gaat het lied van: ‘Damit man da alles gut sehen kann, da braucht man schon einige Watt.’

Londen

Ralph Vaughan Williams: A London Symphony

Bij veel van de muziek van Ralph Vaughan Williams denk je bij de eerste noot al aan glooiende groene heuvels, idyllische boerderijtjes en zingende nachtegalen. Hij was immers een meester in het verklanken van het Engelse platteland. Maar in zijn oeuvre vinden we ook deze muzikale ansichtkaart uit Londen. Hoewel… de symfonie was niet bedoeld als letterlijke verklanking van de stad volgens de componist zelf. Symphony by a Londoner was misschien een betere titel geweest, schreef hij eens. Hij had de sfeer van de stad willen uitdrukken, maar geen minutieuze toonschildering willen maken. Maar wie de oren spitst, kan in het eerste deel in de harp wel de klokken van Westminster Abbey ontwaren.

Istanbul

Fazil Say: Istanbul Symphony

De Turkse pianist en componist Fazil Say woonde bijna tien jaar in deze legendarische stad op de grens tussen Oost en West. In 2009 vereeuwigde hij zijn woonplaats in een lijvige symfonie, die uit de ruisende golven van de Bosporus oprijst en er weer in terugzinkt. Daartussen portretteert Say verschillende plekken of gevoelens: nostalgie, de Blauwe Moskee, reizigers naar Anatolië op een treinstation, meisjes op de veerboot en een oriëntaalse nacht. Behalve de klassieke instrumenten van het Westerse orkest klinken ook de ney (een eeuwenoud fluitinstrument), de qanûn (een soort citer), en kudüm, bendir en darbuk (trommels).

Buenos Aires

Astor Piazzolla: Sinfonía Buenos Aires

Zeg je tango, dan zeg je Piazzolla. Met zijn Quinteto Nuevo Tango (viool, elektrische gitaar, piano, contrabas en bandoneón) revolutioneerde hij de tangomuziek. Veel van zijn werken zijn geschreven voor die bezetting, maar hij experimenteerde ook met het orkestrale geluid. Met de driedelige Sinfonía Buenos Aires, waarin een speciale rol is weggelegd voor de bandoneón, won Piazzolla een compositiewedstrijd. Het publiek van Buenos Aires was echter nog niet te spreken over deze muziek: bij de première ontstaken de bezoekers in gejoel. Maar zoals ook Stravinsky enkele decennia eerder meemaakte bij de première van zijn Sacre du Printemps: ook negatieve publiciteit, is publiciteit…