Classics To Go | 11 augustus 2015

Muziek en Mythische wapens

Engeland is in de ban van een raadselachtige inscriptie op een middeleeuws zwaard. De British Library vroeg vorige week de hulp van het publiek bij het kraken van de code. Ook de klassieke muziek kent zijn mysterieuze wapens. Drie voorbeelden.

Het noodlottige zwaard van Siegmund en Siegfried

Het beroemdste zwaard uit de klassieke muziek is Nothung uit Richard Wagners operacyclus Der Ring des Nibelungen. Het duikt voor het eerst op in Die Walkure. De oppergod Wotan heeft het wapen tot aan zijn heft in een boom gestoten, waar het gevonden zal worden door zijn bastaardzoon Siegmund. Hij moet als mens met dit magische wapen een gouden ring veroveren. De bezitter van dat juweel bemachtigt de absolute heerschappij over hemel en aarde, maar Wotan heeft met het sieraad de hypotheek afbetaald op zijn burcht Walhalla aan de bouwers Fasolt en Fafner. Beide reuzen moet hij ook beloven zelf geen pogingen te ondernemen om de goudschat, waaronder de ring, terug te halen. Dus probeert hij nu de mensen zover te krijgen dat voor hem te doen, met behulp van het zwaard Nothung.
Wagner ontleende het gegeven aan de Noorse mythe, de Völsunga Sage, waarin de god Odin als een eenogige zwerver binnenkomt tijdens de bruiloft van koning Völsungs dochter. In het midden van de troonzaal groeit de boom Barnstokkr. Odin steekt het magische zwaard in de stam. Alleen de ‘ware koning’ kan het eruit trekken, is de boodschap. Völsungs zoon Sigmund doet het.
Eenzelfde verhaal ligt ten grondslag aan de legendes rondom de Britse koning Arthur die als jongeling een mysterieus zwaard uit een steen trekt, daar achtergelaten door zijn vader – of dit de beroemde Excalibur is of niet, daarover zijn geleerden het niet eens. In Walküre wordt het zwaard Nothung de dappere Siegmund noodlottig, het wapen valt in stukken uit elkaar. Tenslotte smeedt zoon Siegfried het een opera later weer aaneen. ‘Nothung! Nothung! Reddend zwaard’, zingt hij, ‘Tot leven wekte ik je weer. Dood lag je in brokken te neer, nu fonkel je weerbaar en fier. Toon de schoften nu jouw glans!’
Met het zwaard verslaat de drieste knaap de reus Fafner en bevrijdt de ring. Maar uiteindelijk gaan zowel Siegmund als Siegfried aan het zwaard ten onder.

Een duivelse kogel waarmee een schutter nooit mist

In Der Freischütz van Carl Maria von Weber draait het allemaal om de frustraties van de jager Max. Hij doet eindeloos mee aan schietwedstrijden, maar wint nooit wat. Zijn tegenstanders vernederen hem. En de vader van zijn verloofde Agathe dreigt zelfs het voorgenomen huwelijk te schrappen, als hij de volgende dag opnieuw faalt, wanneer de graaf komt kijken. Dat vraagt om een nieuwe aanpak. Een andere jager, de duistere Caspar, ziet het van een afstand aan. Hij voert Max dronken en vertelt hem over zogenaamde vrijkogels, waarmee je niet kunt missen.
Daarvoor moet Max om middernacht naar de behekste vallei, de Wolfsschlucht, komen. Daar kan de duivelse figuur Samiel zeven kogels voor hem gieten. Met zes ervan kan Max alles raken wat hij wil, maar de zevende blijft eigendom van de maker. Op die manier krijgt deze kwade geest jagers in zijn macht. Het is hem gelukt met Caspar, die een nieuwe slachtoffer bij hem moet brengen om zijn ziel te redden. Max trapt erin. Hij probeert zijn kogels uit. En inderdaad mist hij met geen enkele. Maar tegen de tijd dat de wedstrijd begint, heeft hij nog maar één kogel over.
Als hij op de duif wil mikken, smeekt zijn geliefde Agathe hem niet te schieten. Zij beseft dat de kogel voor haar bestemd is. Maar haar kreet komt te laat. Gelukkig voor Agathe hield mijn in Webers tijd niet van zo’n noodlottige afloop. En dus duikt er uit het niets een vrome kluizenaar op. Hij zorgt dat de kogel het meisje mist, en de in een boom verscholen Caspar dodelijk treft. Op voorspraak van de vreemdeling komt Max er met een berisping vanaf. Hij mag een jaar later een nieuwe poging doen om het toernooi en daarmee de hand van Agathe te winnen.

Een speer die niet alleen verwondt maar ook geneest

In de Wagner-opera Parsifal draait de handeling om een heilige speer, het wapen waarmee een Romein de gekruisigde Jezus in zijn zij stak, om te kijken of hij dood was. In de graalburcht waken ridders over dit belangrijke relikwie en over de heilige graal. Hoe die graal er precies uitziet, laat Wagner in het midden. Aan het begin van het verhaal verkeert het graalland in crisis. De koning Amfortas schendt zijn belofte van kuisheid. Hij laat zich verleiden en tijdens het minnespel berooft tovenaar Klingsor hem van de heilige speer. Hij bezorgt Amfortas een wond, die niet meer geneest. Elke dag lijdt de koning ondraaglijke pijnen. Hij weigert nog langer de leven brengende graal te onthullen, want dat ritueel belet hem te sterven. De dood is het enige dat hij verlangt. Alleen de veroorzaker van de wond – de speer – kan hem beter maken.
Een profetie voorspelt dat ‘een reine dwaas’ het graalland zal redden. Inderdaad duikt er een jongen op die niets van de wereld lijkt te weten, die zelfs zijn eigen naam niet kent. Hij mag het graalritueel bijwonen, maar de betekenis ervan ontgaat hem. De ridders verjagen hem. Niettemin zet de jongen zijn zinnen op het terugbrengen van de heilige speer. Hij waagt zich in de lusthof van Klingsor, waar hij alle verleidingen weerstaat, zelfs de mooiste vrouw die hem zijn naam onthult, Parsifal, die hem meer kan vertellen over zijn vader en moeder, en die hem smeekt haar te verlossen met een kus. Wanneer dat niet helpt, moet Klingsor de strijd zelf aangaan. Hij slingert de heilige speer naar Parsifal, maar het wapen blijft roerloos boven diens hoofd hangen. De jongen pakt hem en maakt er een kruisteken mee, waarop de aarde Klingsor en zijn kasteel verzwelgt. Na jarenlange zwerftochten – de graalbucht laat zich niet zomaar vinden – keert Parsifal tenslotte terug op de plek waar zijn reis begon. Hij geneest Amfortas met de heilige speer en wordt de nieuwe graalkoning.