Stijn van der Schoor | 12 oktober 2017

Muziek en Fruit

Muziek en fruit, wat hebben die twee nou weer met elkaar te maken? Toegegeven, het is een zeldzame combinatie, maar niet een onbestaanbare. Wanneer de twee elkaar ontmoeten levert het bijzondere muziek op.

Wederzijdse liefde?

Zeven jaar geleden kwam er een opmerkelijk bericht van de andere kant van de wereld. Een Japans fruitbedrijf was gaan experimenteren en had ontdekt dat haar bananen zoeter werden wanneer deze tijdens het groeien naar muziek van Mozart ‘luisterden’. Vreemd? Dat valt wel mee. Dichter bij huis gebeurt namelijk hetzelfde. Een Italiaanse druiventeler verwent zijn vruchten jaar in jaar uit met klassieke composities. De muziek zou insecten op afstand houden, waardoor bestrijdingsmiddelen niet nodig zijn. En de druiven smaken ook nog eens lekkerder. Houdt fruit van klassieke muziek? De tijd en wetenschappelijk onderzoek zullen het ons leren. Componisten hielden in ieder geval wel van fruit, of tenminste, ze hadden er wat mee. Bij tijd en wijlen vinden we een fruitige compositie in het repertoire.

Melig fruit

Het is de vraag of Erik Satie een sterk gevoel voor humor had, of gewoon een beetje maf was. De componist at alleen wit gekleurde gerechten en had ongeveer honderd paraplu’s door zijn huis heen liggen. Ook zijn muziek zat vol met opmerkelijke dingen. Denk aan het ballet La Parade, waarin hij onder andere gebruik maakt van een pistool. Een ander goed voorbeeld zijn de Drie stukken in de vorm van een peer. Het verhaal gaat, maar over de waarheid ervan bestaat twijfel, dat Debussy de muziek van Satie ‘vormloos’ vond. Satie antwoordde zou daarop met dit stuk geantwoord hebben: een verzameling van zeven (niet drie!) kleine composities voor piano. Waar of niet, het blijft een vreemde titel. En wat Satie bedoelde met een ‘peervorm’ blijft een raadsel.

Ook dirigent en componist Leonard Bernstein hield wel van een grapje. Hij nam het negentiende-eeuwse Franse kookboek Le Bonne Cuisine van Emile Dumont en zette de recepten op muziek. De zeer korte cyclus van vier liederen voor sopraan en piano informeert ons over het bereiden van een Turkse pudding, een konijnenstoofpotje, ossenstaart én, een pruimenpudding. Hoewel er flink wat fruit in deze pudding gaat, waaronder een limoen en druiven, ontbreken de pruimen. Apart, maar het recept is nog het minst vreemde aan dit lied. Met een totale duur van rond de negenveertig seconden, een bizarre liedtekst en een ongrijpbare melodie en begeleiding is “Plum-Pudding” op zijn minst bijzonder te noemen.

Fruit in de opera

Ander opmerkelijk muzikaal fruit is te vinden in Prokofjevs opera De Liefde voor Drie Sinaasappels. Nadat een prins de magische Fata Morgana uitlacht, vervloekt deze heks hem. Zij betovert de prins zodat hij smoorverliefd wordt op drie sinaasappels, die zich alle in een ver land bevinden. Uiteraard is dat geen gewoon fruit. In de sinaasappels bevinden zich drie beeldschone prinsessen die gered moeten worden. Helaas voor de prins, en de prinsessen natuurlijk, sterven twee van de drie door het gekluns van de hofnar van de prins. De derde keer is het gelukkig raak en uiteindelijk trouwt de prins met deze laatste overgebleven smakelijke dame.

Hoe mooi Prokofjev de liefde voor een sinaasappel ook verklankt, de allermooiste ode aan fruit uit de operawereld is het niet. Die eer komt George Gershwin toe. In zijn Porgy and Bess komen we in de tweede akte drie zingende kooplieden tegen. Naast een krabben- en honingverkoper passeert ook een aardbeienverkoopster de revue. Ze prijst haar aardbeien met prachtig gezang aan. Het lijkt misschien apart dat de koopvrouw zo uitbundig over haar fruitige waren zingt, maar schijn bedriegt. Kooplieden uit de Zuidelijke Verenigde Staten stonden in Gershwins tijd bekend om hun muzikale reclame, een unieke manier om aandacht voor het koopwaar te trekken. Er ontstond zelfs een liedgenre uit deze traditie, de zogenaamde ‘street cry’. Naast het levendige straatbeeld dat de scene schetst, is het passeren van de kooplieden voor Gershwin ook een middel om de tijd in het verhaal subtiel te laten verstrijken.

Fruitige omgeving

Sommige componisten gebruikten fruit voor het schetsen van een mooie omgeving. Een voorbeeld is Schuberts lied An die Apfelbäume, wo ich Julien erblickte. Deze zetting van Ludwig Hölty’s gedicht verhaalt over twee zielsverwanten die hun hele gezamenlijke leven verbonden blijven met een appelboom. Het gedicht snelt door de tijd heen. Eerst raken de geliefden verliefd bij de fruitboom, jaren later beloven ze elkaar er de eeuwige trouw. Ten slotte oppert het gedicht dat na hun dood de romantische plek zal bloeien met bloemen. Schubert vertaalt Hölty’s lange zinnen mooi met uitgestrekte en golvende frasen, waarmee de componist een soort zoete nostalgie opwekt.

Grieg deed hetzelfde als Schubert, ook hij gebruikte een fruitige omgeving. Zijn lied De Bosbessenheuvel (in het Noors Blåbær-Li) heeft een met bosbessen bezaaide helling als decor. In het lied fantaseert een jong meisje over verschillende geliefdes die de vorm van dieren aannemen. Een enigszins aparte tekst. Maar de muziek maakt veel goed. Grieg haalde zijn inspiratie uit het dichtboek Haugtussa van Arne Garborg. Tijdens het lezen hoorde hij de muziek al. ‘De muziek is al gecomponeerd,’ schreef hij naar een vriend, ‘ik hoef haar alleen nog maar op te schrijven.’ Het resulteerde in Griegs enige liedcyclus, ook Haugtussa genaamd. De cyclus is, net als het bekende Peer Gynt, een mooi voorbeeld van Griegs nationalistisch gedachtengoed. Het fruit, de blauwe helling met bosbessen, staat symbol voor het Noorse landschap en de liefde voor het land. Waar fruit al niet goed voor kan zijn.