Kinderklassiek Peer Gynt

Een vreemde geschiedenis

Zeg Peer Gynt tegen een willekeurig persoon en de grootste kans is dat deze antwoordt met: Edvard Grieg. Zeker, de Noorse componist is beroemd geworden met deze muziek en zonder Grieg zouden maar weinig mensen de naam Peer Gynt kennen. Toch is dat maar het halve verhaal. Het was namelijk niet Grieg, maar de dichter en toneelmaker Henrik Ibsen aan wie we Peer Gynt te danken hebben. Zonder hem zou er überhaupt helemaal geen muziek zijn geweest! Het kan raar lopen in de geschiedenis. Ibsen baseerde zijn toneelstuk naar zijn zeggen op een Noors sprookje en op het leven van zijn ouders. Dat valt niet te hopen. Als zijn ouders ook maar een klein beetje waren zoals de boer Peer Gynt, dan had Ibsen een afschuwelijke familie…

Het toneelstuk en de muziek

Ibsens toneelstuk gaat over de Noorse boer Peer Gynt die allerlei avonturen beleeft. Het is een wreed verhaal waarin de egocentrische Peer een spoor van vernieling en gebroken harten achterlaat. Hij steelt vrouwen, beledigt trollen, wordt slavenhandelaar in Marokko en laat zelfs iemand verdrinken. Het loopt dan ook niet goed af met Peer Gynt. Na jaren vol omzwervingen keert hij terug naar zijn dorp in Noorwegen, maar daar wil niemand meer iets met hem te maken hebben. Alleen Solveig, de liefde van zijn leven die jaren op hem heeft gewacht, is de enige die nog om hem geeft. Solveig vergeeft Peer al zijn daden waarop hij vredig in haar armen sterft.
Geen echt leuk figuur dus, die Peer Gynt. Iedere keer als hij ergens brokken maakt, rent hij weg voor zijn problemen. Edvard Grieg had er dan ook niks mee. De componist vond Peer Gynt maar een respectloos verhaal en weigerde aanvankelijk om er muziek bij te componeren toen Ibsen hem dat vroeg. Uiteindelijk ging hij, na vele verzoeken, toch overstag. Gelukkig maar voor ons. Want de muziek die de premiere in 1876 begeleidde, werd een daverend succes, terwijl Ibsens toneelstuk maar matig werd ontvangen. Griegs muziek sloeg zelfs zo goed aan, dat Peer Gynt nu nog steeds een van de bekendste klassieke stukken is. De componist maakte van de toneelmuziek uiteindelijk ook twee suites voor orkest die, zonder toneelstuk, in de concertzaal gespeeld kunnen worden. Kunnen we mooi dat nare verhaal laten zitten.

Nationalisme

Overigens was Grieg niet erg enthousiast over zijn eigen muziek. Hij vond de muziek ‘zelfgenoegzaam’ en ‘té Noors’. Grieg gebruikt in Peer Gynt inderdaad melodieën en toonladders uit de Noorse volksmuziek. Ook horen we dansritmes en instrumenten die we niet in het traditionele symfonie-orkest vinden. De muziek klonk daarmee compleet anders dan de muziek die normaal in de concertzaal te horen was. Maar Grieg was geen uitzondering. De late negentiende eeuw, de tijd waarin Grieg Peer Gynt schreef, was een nationalistische tijd. Door heel Europa en daarbuiten waren landen bezig met het zoeken naar hun identiteit, wat onderscheidde hen van andere landen? Componisten als Dvorak in Tsjechië, Rimsky-Korsakov in Rusland en Sibelius in Finland gebruikten in hun composities allemaal hun eigen nationale muziek. ‘Te Noors’ zou dus best wel eens het succes van Griegs muziek kunnen verklaren.
Maar ook buiten Noorwegen werd, en is, Peer Gynt een publiekslieveling. Is er misschien nog iets anders dat deze muziek zo geliefd maakt? Grieg was een absolute meester in het beeldend schetsen van muzikale scenes. Luister bijvoorbeeld maar eens naar Morgenstimmung. Het is niet moeilijk in te beelden wat Grieg hier wil vertellen. Je hoort de muziek langzaam wakker worden, met de ogen knipperen, geeuwen en uit haar bed rollen. Daar zijn geen beelden bij nodig. Datzelfde geldt voor In de Hal van de Bergkoning. En de scene waarin Peer zich aan het hof van de trollenkoning begeeft, is een verhaal op zich. Eerst lijken de mollige trollen vredig en rustig, ze waggelen wat in het rond. Maar naar mate er steeds meer en meer trollen bij komen, wordt het een krioelend bende. Ze breken zowat de tent af!

Een goede keuze

Met zo’n muzikaal verhaal mogen we ons gelukkig prijzen. We moeten daarom maar blij zijn met Griegs besluit om toch muziek te maken bij het toneelstuk. En met Ibsen natuurlijk. Als de toneelmaker niet was blijven aandringen zouden we nu geen Peer Gynt hebben gehad. Sterker nog, zonder Ibsens toneelstuk, zonder zijn fascinatie met het Noorse sprookje en zonder zijn verschrikkelijke ouders zou Grieg een stuk minder bekend zijn. We hadden dan alleen zijn beroemde Pianoconcert en een paar liederen van hem gekend. Of misschien dat zelfs niet. Wie weet, het kan raar lopen in de geschiedenis.

Er was eens…

Wil je het verhaal van Peer Gynt helemaal horen? In de mooie CDbox Er was eens… zitten tien muzikale sprookjes, waaronder Peer Gynt. (Stem)acteur Tycho Gernandt vertelt je de avonturen van Peer terwijl de muziek van Grieg klinkt. Als je het filmpje hieronder beluistert vanaf 4’20” hoor alvast een heel klein stukje. Heerlijk om naar te luisteren!

Lees en luister ook

• Focus Reuzen uit het noorden

• Muziek en Sprookjes

• Componist Edvard Grieg

• Top 10 De mooiste pianoconcerten

• Muziek en IJsland

• Kinderklassiek Paul de Leeuw