Joost Galema | 27 november 2014

Kinderklassiek In de ban van Lang Lang

Alle foto's in dit artikel © Ronald Knapp

Kinderen van vier die high fives doen met een solist op het podium van het Concertgebouw om half elf op een maandagavond. Dat is ongewoon na een rectital. Maar er is dan ook niets gewoon aan de pianist Lang Lang. Amsterdam was twee dagen in de ban van de Chinese wereldster.

‘Vergeet alles om je heen, dan kan er iets magisch gebeuren’

Zijn naam is ontleend aan het Chinese karakter dat schittering en zonneschijn betekent. Lang Lang ontstijgt als pianist de wereld van de klassieke muziek. Een miljardenpubliek zag op televisie hoe hij ceremonies rond de Olympische Spelen en het WK-voetbal opluisterde, hij draaide zijn hand niet om voor optredens met heavy metalgroep Metallica en de Koreaanse ‘Gangnam Style’-rapper Psy, of een jamsessie met jazzpianist Herbie Hancock. Hij kwam over de vloer bij wereldleiders als Barack Obama en Vladimir Poetin. En de Verenigde Naties benoemde hem tot Ambassadeur voor de Vrede. Maar op deze zondagmiddag valt dat allemaal even in het niet, als Lang Lang plaatsneemt achter de vleugel tegenover een orkest van honderd jonge pianisten achter zo’n vijftig keyboards. ‘Achter dit instrument moet je één worden met de muziek’, houdt hij de kinderen voor als ze samen de Turkse Mars van Mozart gaan spelen. ‘Vergeet alles om je heen. Laat jullie aandacht versmelten met de noten, met de wereld die daarachter ligt en met de geest van de componist. Dan kan er iets magisch gebeuren.’

Wie een instrument bespeelde, was verdacht

Al die kinderen achter die keyboards, het doet hem, vertelt Lang Lang, aan zichzelf denken. Hopelijk zullen ze een minder lange en moeizame weg hoeven af te leggen dan hij deed in het China dat bij zijn geboorte nog de pijnlijke naweeën voelde van tien jaar Culturele Revolutie (1966-1976), waarin het communistische regime muziek in het algemeen – en westerse klassieke muziek in het bijzonder – zag als verwerpelijk. De studenten die dictator Mao Zedong voor zijn kar wist te spannen, sloegen piano’s in elkaar en verbrandden muziekpapier. Wie een instrument bespeelde, was verdacht. Een hele generatie musici werd weggevaagd. Tegen de tijd dat Lang Lang werd geboren, in 1982, was China muzikaal aan het opkrabbelen. Mozart en Beethoven waren niet langer staatsvijanden, maar componisten om van te houden. En – zoals dat gaat bij een miljardenbevolking – waren er plotseling miljoenen Chinese talenten, die een loopbaan in de muziek voor zich zagen. Hoe snel vervolgens de ontwikkelingen gaan, is mooi te zien in de documentaire From Mao to Mozart, over een reis die de Amerikaanse violist Isaac Stern eind jaren zeventig maakt naar China. De strenge discipline en de urenlange dagelijkse trainingen brengen de vele Chinese kinderen in korte tijd naar een technisch hoog niveau. Het karakter van de westerse muziek begrijpen is een andere zaak. Dat zal nog de nodige decennia in beslag nemen.

‘Muziek geeft energie aan het hart’

De honderd kinderen krijgen na afloop van de masterclass in het Concertgebouw allemaal een oorkonde en Lang Langs autobiografie, waarin ze kunnen lezen dat zijn weg naar roem niet over rozen ging. Maar tijdens het concert straalt de Chinese pianist één en al charme en enthousiasme uit. Hij maakt grappen, vertelt anekdotes, bemoedigt en onderwijst. ‘Muziek geeft energie aan het hart’, legt hij uit. ‘Maar zij is niet alleen goed voor onszelf, maar brengt ons ook samen met anderen. Als één iemand van jullie van tempo wisselt, zal het hele piano-orkest in verwarring raken. Goed naar elkaar blijven luisteren, daar draait het om in de muziek. En ook daarbuiten’, betoogt Lang Lang.
Een van de kinderen vraagt hem hoe je een beroemd pianist kan worden. ‘Veel studeren’, zegt Lang Lang. ‘En het doen met heel je hart’, voegt hij eraan toe. ‘Alles is eenvoudiger als je er je hart in legt. En elk muziekstuk heeft een hart, waarmee je contact moet maken.’ Of hij niet nerveus is voor zijn optredens, wil een meisje weten, zij is het in elk geval wel. ‘Als kind kon ik vaak niet slapen en ging per nacht tien keer naar de wc’, vertelt Lang Lang. ‘Na een concert was ik dan zo slap als een dweil. Maar bekijk het eens van de andere kant: wie niet zenuwachtig wordt, heeft geen zenuwen. Als ik achter de piano zit, laat ik de spanning wegvloeien, dan vergeet ik de tijd, de wereld om me heen. Maar wat er ook gebeurt’, besluit Lang Lang, ‘niet stoppen, maar doorspelen.’

‘Dit is een zwierige dans op zondagmiddag’

Het is wel toepasselijk dat het leger van honderd pianisten de Militaire Mars van Franz Schubert en de Turkse Mars van Mozart speelt. Lang Lang laat de kinderen zien dat er duizendenéén manieren zijn om die muziek tot klinken te brengen. ‘Haast je niet in deze passage van Schubert’, zegt hij. ‘Dit moet juist meer een zwierige dans zijn op zondagmiddag.’ Hij legt het verschil uit tussen majeur – ‘een stralende blauwe lucht’ – en mineur – ‘als de wolken die voor de zon schuiven’. In de Vijfde Hongaarse Dans van Johannes Brahms leert Lang Lang de kinderen dat je in de muziek kun experimenteren met verschillende sferen en stemmingen. ‘In de ene passage dansen de noten’, demonstreert hij, ‘Maar ergens anders in hetzelfde stuk smeken ze.’
De maandagavond erna lijken nog veel kinderen van die middag in de zaal te zitten. Lang Lang geeft ze high fives na zijn recital. Hij schudt handen met het publiek op het podium, als hij de trap weer oploopt en terugkomt om de ovaties in ontvangst te nemen. De klassieke plechtigheid die een concert normaal omringt, is verdwenen. Waar Lang Lang komt is geen plek voor decorum, lijkt het, daar regeert het plezier.