Joost Galema | 09 januari 2017

In de spotlights Violiste Lisa Batiashvili

Lisa Batiashvili © Sammy Hart / DG

De eenzaamheid van Sibelius en het lijden van Tsjaikovski zijn in goede handen bij violiste Lisa Batiashvili. Beide gevoelens ervoer ze als Georgische balling in Duitsland. ‘Ik heb veel tijd in mijn eigen hoofd doorgebracht.’

Beroofd en berooid kwamen de Batiashvili’s in Hamburg

Twaalf jaar oud was ze toen het Oostblok uiteen viel. De chaos regeerde. In haar geboorteland, voormalig Sovjet-republiek Georgië, dreigde burgeroorlog. Het grimmige toekomstbeeld deed haar ouders besluiten het bestaan zoals ze dat kenden op te offeren om hun getalenteerde dochter de kans te bieden op een beter leven. In Hamburg bood de Hochschule für Musik de jonge Lisa een plek als vioolstudent. Rechtstreekse vluchten waren er niet en dus stapte het gezin op een dag in de trein voor een driedaagse reis naar Moskou. De goede moed zonk het drietal al snel in de schoenen. Diezelfde nacht nog werden ze beroofd van geld en kostbaarheden. Hun redding was dat de dieven niet de paspoorten en vliegtickets meenamen, zodat de Batiashvili’s zonder een cent op zak toch nog Duitsland wisten te bereiken.
‘Het was een moedige maar angstige stap van mijn ouders om te vertrekken’, zegt Lisa Batiashvili.
‘Europa voelde zo ver weg. We keken uit naar het nieuwe, naar een betere toekomst, maar we ondergingen eveneens de pijn van afscheid nemen, van het achterlaten van vrienden. Voor mijn ouders gold dat ook. Het was een emotionele tijd. We probeerden ons hoofd koel te houden en aan de toekomst te denken. Voor een kind is dat moeilijk, dat leeft in het nu. Als ik er op terugkijk, is het verbazend dat het allemaal lukte in Hamburg, maar destijds kregen we de ruimte niet om één en ander te analyseren. Alles was nieuw: elke omgangsvorm en gewoonte. Hoe mensen aten en leefden. Veel Georgiërs gaan naar Frankrijk. Ons karakter lijkt veel op dat van de Fransen, maar volstrekt niet op dat van de Duitsers. We moesten onze mentaliteit veranderen. Ik hou meer dan wat dan ook van Georgië, maar ik zou niet zijn wie ik nu ben als ik daar was gebleven. Alles wat ik heb bereikt, dank ik aan Duitsland. En dat kan wel wat steun gebruiken op dit moment.’

‘Het was niet moeilijk mijn eenzaamheid terug te vinden bij Sibelius’

Batiashvili spreekt de woorden uit een week voor de aanslag op de kerstmarkt in Berlijn. Ze kwam een kwart eeuw geleden in Duitsland. Het was een andere tijd, maar de violiste herkent wel iets van zichzelf in de stroom vluchtelingen die nu op de poorten van Europa kloppen. ‘Je weet nooit hoe je wordt ontvangen in een nieuw land’, zegt ze. ‘Duitsland was gul en gastvrij. Aan de andere kant moeten immigranten begrijpen wat het betekent om welkom te zijn, wat wij kunnen doen om deel uit te maken van zo’n nieuwe samenleving. Dat is tegenwoordig een riskant gespreksonderwerp, maar ik ben geen Europeaan of Duitser van geboorte. Ik kan hierover spreken vanuit mijn ervaring als immigrant. En ik hoop dat ik het kan doen zonder misverstanden op te roepen, dat mensen mijn woorden beschouwen als de eerlijke mening van iemand die zich dat proces herinnert uit haar kindertijd. Uiteraard wilde ik me wel van de samenleving onderscheiden – met mijn muzikale talent – maar ik wilde er ook deel van uitmaken, er iets aan toevoegen, haar verrijken. Als ik Duitsland was binnengekomen met het idee “ik ga precies zo leven als in Georgië, ik wil niets veranderen”, dan zou het onmogelijk geweest zijn om te integreren.’
Als 16-jarige maakte Batiashvili voor het eerst internationaal indruk met een tweede prijs bij het Sibelius Concours in Helsinki. Het Vioolconcert van de Fin – dat met dat van Tsjaikovski op haar nieuwe album staat – heeft haar altijd na aan het hart gelegen. ‘Ik ken de gevoelens van eenzaamheid die Sibelius in zijn muziek beschrijft. Ik had geen broers of zussen, en dus bracht ik veel tijd door in mijn eigen hoofd, peinzend over het leven. Het was niet moeilijk mijn eigen eenzaamheid terug te vinden in het Vioolconcert van Sibelius. Hij schrijft zulke heldere muziek. Ik kon vertrouwen op mijn intuïtie. Een karakter kiest muziek die bij haar past. Het was een bijzonder moment toen ik Sibelius ging studeren. Dat concert maakt deel uit van mijn geschiedenis, van wie ik ben en van wat ik heb gedaan in mijn leven.’

‘Muziek is levend, afhankelijk van de energie die wij haar geven’

Het tweede Vioolconcert op haar nieuwe album is een ander verhaal. Was Sibelius liefde op het eerste gezicht, Tsjaikovski ging Batiashvili jarenlang juist uit de weg. ‘Op het slotdeel na schetst dit Vioolconcert, recht in je gezicht, een lijdensweg. Er is geen masker. Je hoort trots en romantische hartstocht. Het is zo’n gul concert, zo mooi voor viool geschreven. Een monument voor het instrument. Maar het werk gaat zo diep, dat ik altijd het gevoel had, dat ik het enigszins op afstand moest houden. Want de muziek is zo puur en breekbaar. Het is geen virtuoos werk. Ik vind het vooral een wonder. Dat heeft gevolgen voor de betekenis. Wat wil je met het concert? Dat de mensen hun handen stuk klappen of dat ze werkelijk vallen voor de noten zelf?’

Ze zette thuis in Georgië haar eerste schreden in de muziek. Haar vader was violist – onder meer in een strijkkwartet – en haar moeder speelde piano. ‘Ze ontmoetten elkaar op het conservatorium’, zegt ze. ‘Voor mij is muziek… Ik vraag me altijd af… Mijn moeder wilde dat ik musicus zou worden. Pushte ze me of maakte ik een natuurlijke ontwikkeling door? Voor zover ik me herinner, probeerde ik de leerlingen van mijn vader te imiteren. Die waren ook jong. Voor mij was het zoiets moois en ongelooflijks om op een viool te kunnen spelen. Dat was mijn grote droom: dat kleine instrument, dat ik bij me kon dragen, als een soort speelgoed. Ik geloof nu, dat het de gevoelsmatige keuze van een kind was. Maar natuurlijk, als je ouder wordt, komt er altijd de vraag: is dit echt wat ik wil doen? Is dit mijn bestemming? Want het leven van een musicus kent zoveel spanningen. Het is hard, ingewikkeld in emotioneel, in technisch en lichamelijk opzicht. Als mensen mij vragen wat het recept is van het artiestenleven, dan moeten er vooral veel verschillende zaken tegelijkertijd samenkomen. En de belangrijkste beslissing om musicus te worden, neem je al in je kinderjaren. Vanaf dat moment moet je alles geven. Dat besef dringt maar moeilijk tot anderen door. Een schilderij is gemaakt en zal altijd hetzelfde blijven. Maar muziek is levend, zij is afhankelijk van de energie die wij haar geven. Het is een andere manier van begrijpen, dan in het gewone leven.’

Georgian State String Quartet
Konstantine Vardeli – eerste viool, Tamaz Batiashvili – tweede viool, Nodar Jhvania – altviool, Otar Chubinishvili – cello