Het meesterwerk Vier Jaargetijden

De Vier Jaargetijden

Zo’n twee eeuwen lang echode zijn naam slechts in kleine kring rond. En de meeste musicologen die hem wel kenden, vonden het allemaal niets bijzonders. Maar in de jaren dertig van de vorige eeuw gaf een Amerikaans echtpaar – schrijver Ezra Pound en violiste Olga Rudge – Vivaldi een nieuw leven. Zij benadrukten dat hij niet slechts één van de talloze Italiaanse barokcomponisten was. Het tweetal struinde Europa af naar manuscripten, maakte catalogi en organiseerde in september 1939 het eerste Vivaldi-festival in Siena.
Na de oorlog bleek er geen weg terug. Uitgever Ricordi in Milaan begon partituren te publiceren. Baanbrekend werk daarvoor deed de componist Gian Francesco Malipiero, die evenals Vivaldi uit Venetië kwam. Hij gaf De Vier Jaargetijden terug aan de wereld. De Amerikaanse musicoloog H.C. Robbins Landon schrijft erover in zijn Vivaldi-biografie. ‘In 1950, liep ik toevallig in de Liberty Music Shop in New York, toen daar de befaamde Cetra-opname van De Vier Jaargetijden arriveerde. De winkelier zette de plaat op. De aanwezigen, ikzelf ook, stopten met hun bezigheden, begonnen te luisteren en lieten zich betoveren door de verleidelijke muziek, die tweehonderd jaar lang vergeten in een bibliotheek had gelegen. De Vivaldi-renaissance was begonnen.’
Tegenwoordig zitten de noten van het stuk zo in onze hoofden gebeiteld dat het moeilijk is om er met nieuwe oren naar te luisteren. Iedereen kiest zijn favoriet uit de brij opnamen: van bedaagd elegant tot punkerig. De aantrekkingskracht van de stukken is dat ze een verhaal vertellen: Vivaldi verklankte vier sonnetten, die hij vermoedelijk zelf schreef. De luisteraar kan regel voor regel horen hoe Vivaldi’s woorden in noten vertaalde.

Vivaldi Recomposed

In de serie Recomposed biedt het label Deutsche Grammophon artiesten uit de clubscène de kans beroemde klassieke werken modern te laten klinken. De Britse componist Max Richter nam De Vier Jaargetijden onder handen. Waar anderen ‘recomposed’ opvatten als het mixen van verschillende bestaande opnamen, ging hij een stap verder. Werken met wat er al was, voelde voor hem, als ‘een mijnschacht graven door een ongelooflijk rijke ader en schitterende diamanten ontdekken, maar ze niet mogen meenemen. Dat was frustrerend. Ik wilde op het niveau van de noten, de diamanten, in de partituur kruipen, en die ook letterlijk her-componeren.’
Met violist Daniel Hope als solist leverde dat bijzondere Vier Jaargetijden op. We herkennen Vivaldi, maar de concerten lijken filmischer. In plaats van de hagelstenen die het trotse koren geselen, barst Richters zomerstorm los boven een verlaten industrieterrein. Behalve het her-componeren van de concerten zelf, heeft de Brit zich ook laten inspireren tot elektronische soundscapes, waarin van Vivaldi nog echo’s overblijven.

Sonnetten

Hier vind je een Nederlandse vertaling van de door Vivaldi gebruikte sonnetten. Bij ieder tekstgedeelte staat de bijbehorende muziek uit De Vier Jaargetijden. Je kunt zo de vogels, blaffende honden, donderslagen, stormen, het knappende haardvuur en alle andere beelden gemakkelijk terugvinden in de muziek.

De lente

De lente komt eraan.
De vogels vieren haar terugkomst met feestelijk gezang,
murmelende beekjes stromen
onder een zacht aaiend briesje.
Donderstormen, die de lente aankondigen,
bedekken de lucht met hun donkere mantel.
Als ze zwijgen klinkt opnieuw
de betoverende zang van de vogels.

Op de met bloemen overdekte weide slaapt de geitenhoeder
onder de zacht ritselende bladertakken,
zijn trouwe hond naast hem.

Aangespoord door het feestelijk geluid van de doedelzakken
dansen de nymphen en de herders lichtvoetig
terwijl de lentehemel schitterend verschijnt.

De zomer

Onder de drukkende hitte van de felle zon
verwelken mens en kudde,
de pijnboom verzengt.
We horen de koekkoek, zachte liedjes van de tortel en distelvink.
Een lieflijk briesje beroert de lucht,
maar plotseling steekt de noordenwind op.
De kudde siddert
voor de storm en zijn lot.

De vrees voor bliksem en donder
berooft de herder van zijn rust,
vliegen en horzels zwermen woedend rond.

Ach, zijn angst blijkt gegrond…
De hemel dondert en bliksemt, hagel
verwoest de korenaren en het andere graan.

De herfst

Met zang en dans viert de boer
het geluk van de overvloedige oogst.
Het vocht van Bacchus vloeit rijkelijk
en velen eindigen in een diepe slaap.

De milde lucht geeft plezier en
doet ieder zang, dans en zijn zorgen vergeten.
Het jaargetijde nodigt iedereen uit
tot het genieten van een zoete slaap.

Met de nieuwe dageraad komen de jagers.
Ze gaan op jacht met honden, hoorns en geweren.
Het wild vlucht en ze volgen het spoor.
Geschrokken en doodsbang door al het lawaai
van musketten en geweren, dreigt het gewonde dier te ontsnappen,
maar het sterft uitgeput tijdens de achtervolging.

De winter

Bevend van kou in de ijzige sneeuw,
bij de striemende vlagen van de stormachtige wind,
loop je, stampend met je voeten,
door de vorst te klapperen met je tanden.

Tevreden de dag doorbrengen voor het haardvuur,
terwijl het buiten stroomt van de regen.

Langzaam lopen over het het ijzige pad,
voorzichtig, uit angst om te struikelen.
Dan, een abrupte draai, glijden, vallen op de grond.
Opnieuw het ijs opgaan en behoedzaam
haasten, opdat het niet scheuren zal.
Plotseling breken de Sirocco, de Borea en alle andere winden
uit in een fel gevecht.
Dit is de winter, hij brengt ons zijn eigen vreugde.

Aanbevolen opnamen

Lees en luister ook

• Componist Antonio Vivaldi

• Kijk Lucie Horsch speelt ‘Lente’

• Focus Vulkaan Vivaldi

• Instrument Viool

• Top 20 Violisten

• Playlist De beste vioolmuziek

• Top 10 Vioolconcerten