Classics To Go | 30 december 2016

Het meesterwerk Koninklijk vuurwerk

Het koninklijke vuurwerk in het Londense Green Park liep uit op een ramp, maar Händels Music for the Royal Fireworks verzachtte de vernedering voor de Britse vorst George II. Voor één gebeurtenis schreef de componist het werk, maar het leeft nog steeds voort.

Muziek voor ‘de grootste viering van vrede’ ooit

Voor een helder beeld van de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) heeft een historicus wel wat pagina’s nodig. De strijd kende vele fronten en partijen. Het begon met de kroning van Maria Theresia tot keizerin in Wenen. Een vrouw aan het hoofd van het Heilige Roomse Rijk, dat vonden de mannelijke vorsten in de rest van Europa een zwaktebod. Velen van hen voelden zich gepasseerd. En dus gingen ze meteen zagen aan de poten van haar keizerlijke troon. Toen de rookwolken na acht jaar optrokken, kwamen Groot-Brittannië en Frankrijk als grote winnaars tevoorschijn: zij dicteerden de voorwaarden voor de Vrede van Aken. De gevechten waren voor de Britse bevolking een echo, want de slagvelden lagen vooral buiten de eigen landsgrenzen. Vandaar dat de drang tot feestelijkheden aanvankelijk ontbrak. Toch besloot koning George II een maand of vijf later dat de vrede gevierd moest worden. Hij liet zijn componist Georg Friedrich Händel halen en gaf hem opdracht om meteen te beginnen aan een werk voor ‘de grootste viering van vrede in de geschiedenis van het land’.
Een Italiaanse heethoofd, Giovanni Servandoni, kreeg opdracht om een groots vuurwerk te construeren. Hij was een beroemdheid in zijn tijd, onder meer als architect van voorgevel van de Parijse kerk Saint Sulpice. In Green Park verrees een monumentale houten installatie, die een nieuwgierige mensenmassa lokte. De stellage werd meer dan dertig meter hoog en kreeg vleugels, die door timmerlui werd behangen met het familiewapen van hertog John Montagu. Een eer die hij vermoedelijk dankte aan een flinke financiële bijdrage. Bovenop tenslotte verscheen een reliëf van de Britse koning, die de vrede overhandigde aan Vrouwe Brittannia.

Händels Fireworks, schreef een biograaf, ‘golfde als vuurtongen’

Händel schreef zijn muziek voor deze Royal Fireworks in zijn bekende razende tempo. Zes dagen voor het ontsteken van het vuurwerk hield hij een openbare repetitie in Vauxhall Gardens. Liefst twaalfduizend belangstellenden kwamen opdagen, alleen maar om het kwartier durende werk te horen. Meer dan drie uur stonden de rijtuigen van edelen in de file op London Bridge. Niet zo lang daarvoor was Händel uit de gratie geraakt bij het publiek, maar nu verkeerde iedereen weer in zijn ban. De repetitie vormde een voorproefje van wat er zes dagen later zou gebeuren. Voor de zekerheid werd er een gat van vijftien meter in de muur rond Green Park gemaakt om de massa toegang tot de festiviteiten te verschaffen. George II kon zijn geluk niet op: het vuurwerk en de muziek beloofden één groot eerbetoon aan zijn koningschap te worden. Trots paradeerde hij op het festivalterrein en vroeg zich af waarom hij dit niet vaker had gedaan. Hij zou het antwoord sneller krijgen dan hem lief was.
Vele dagen had het niet geregend in die aprilmaand, de wegen waren droog en stoffig. Met zoveel mensen op de been in Londen ging de stad gehuld in dichte stofwolken. Händel stond klaar met een
waar leger aan instrumenten: veertig trompetten, twintig hoorns, zestien hobo’s, zestien fagotten, acht paar pauken, twaalf trommels, fluiten en piccolo’s. De muziek van de Royal Fireworks, zou een biograaf later schrijven, ‘golfde als vuurtongen’.

De componist behoedde koning Georg II voor een volledige afgang

Toen de muziek wegstierf, vloog het eerste vuurwerk de lucht in. Maar het bleef daarna sputteren en horten. Soms was er alleen een kort vonkenspoor, dat meteen doofde. Mannen klommen de stellage in om lonten opnieuw aan te steken. En plotseling stond het houten bouwsel zelf in brand. De menigte sloeg op de vlucht. De beeltenis van koning George II en Vrouwe Brittannia viel in een vlammenregen naar beneden, een vernederend tafereel. De Italiaanse vuurwerkkunstenaar Servandoni kreeg een aanval van hysterie en wilde met zijn degen de hertog van Montegu te lijf gaan. Hij werd meteen gearresteerd. De koning bleef achter met een kater. Het enige succes van de viering was Händels Music for the Fireworks geweest. Zijn prachtige muziek had ervoor gezorgd dat de viering niet op een volledige afgang was uitgelopen. De componist redde nog iets van de vorstelijke waardigheid.
Een maand later voerde Händel zijn Fireworks nog eenmaal uit, tijdens een benefiet voor het Foundling Hospital, een opvanghuis voor verlaten kinderen in Londen. De koning schonk het liefdadigheidsinstituut zo’n tweeduizend pond, een klein fortuin. Was dat geld alleen voor de wezen en vondelingen, of drukte George II daar ook zijn dankbaarheid mee uit voor Händels optreden, bij de zo rampzalige viering van de Vrede van Aken? Dat vredesverdrag lag overigens acht jaar later alweer in de prullenmand, toen de Zevenjarige Oorlog uitbrak. De muziek van Händel daarentegen verjaarde niet: Music for the Royal Fireworks groeide uit tot een van zijn bekendste meesterwerken.