Joost Galema | 21 januari 2015

Focus Ward Swingle

The Swingles © Nedim Nazerali

Begin jaren zestig werd de Amerikaan Ward Swingle de vader van de cross-over. Zijn Swingle Singers scatten Bach en andere klassieke muziek. Het eerste album Jazz Sebastian Bach groeide uit tot een wereldhit. Afgelopen week overleed Swingle op
87-jarige leeftijd.

Ward Swingle (1927) bracht zijn jeugd door in de Amerikaanse havenstad Mobile aan de Golf van Mexico. In de jaren dertig verdiepte hij zich als jongen in de jazz en speelde in verschillende grote bigbands tijdens zijn middelbare school. Daarna trok hij naar het bijna 1200 kilometer noordelijker gelegen Cincinnati, waar hij met lof afstudeerde aan het conservatorium. Alles leek gericht op een klassieke loopbaan. Daarom verhuisde Swingle naar Europa. In het Parijs van de jaren vijftig nam hij les bij de beroemde pianist Walter Gieseking, de man die in de stukken van Debussy de indruk kon wekken dat een piano geen hamertjes heeft.

De oude liefde voor de jazz blijft

Maar ook in Parijs was de jazz nooit ver weg. Swingle belandde in het sextet Les Double Six van de Franse pianiste en zangeres Mimi Perrin. De naam van de groep was ontleend aan het feit dat iedere zanger zijn partij eerst inzong in de studio en vervolgens live die stem dubbelde, waardoor het sextet uiteindelijk twaalfstemmig zong. Daarmee liepen ze vooruit op de ontwikkelingen in de popmuziek. Deze techniek was een van de fundamenten onder de typische sound van de Beach Boys en ook Queen gebruikte het principe bij de mega-hit Bohemian Rhapsody. Les Double Six bewoog zich op het terrein van de jazz, en in die groep ontstond ook het idee – al gangbaar in de Amerikaanse jazz – om de stemmen de rol te geven van andere instrumenten, zoals saxofoon, trompet en trombone. Een fenomeen dat bekend stond als scatten.

Swingle Singers geven Bach en Mozart nieuw leven

Ward Swingle verliet begin jaren zestig Les Double Six om nog een stap verder te gaan. Hij wilde het scatten toepassen op klassieke werken. In 1963 richtte hij daarom zijn Swingle Singers op. Daar zocht hij de grenzen van de menselijke stem op. Acht zangers uit het Parijse sessiecircuit, met drumstel en contrabas als ondergrond, verdiepten zich in de klavecimbelmuziek van Bach en ontdekten dat ze op hun manier tal van instrumentale meesterwerken uit vervlogen tijden opnieuw tot klinken konden brengen. Het sloeg meteen aan. Het eerste album Jazz Sebastian Bach won verschillende grammy’s en inspireerde tal van andere jazz-artiesten tot het verkennen van het klassieke repertoire. Via de Swingle Singers belandden Bach, Mozart en andere componisten plotseling weer in de hitlijsten tussen de pophelden.

‘Ward heeft ons op een andere manier naar muziek leren luisteren’

De kwaliteiten van de Swingle Singers werden ook opgemerkt in de wereld van de klassieke muziek. Zo schreef de Italiaanse componist Luciano Berio in 1968 voor het 125-jarige jubileum van The New York Philharmonic zijn Sinfonia, waarin hij ook een bijzondere rol weggelegd zag voor de acht stemmen van de Swingle Singers, die vaak niet zingen, maar sprekend en schreeuwend de muziek van commentaar voorzien.

In 1973 hielden de oorspronkelijke Swingle Singers – het Parijse initiatief – op te bestaan. Maar Ward Swingle ging vanuit zijn nieuwe woonplaats Londen meteen verder met Swingle II. In de jaren erna verrijkte hij het repertoire van de groep weer met jazz en pop. In 1984 keerde Swingle terug naar de Verenigde Staten. Hij ging dirigeren, lezingen geven en begon de uitgeverij Swingle Music, waar hij zijn arrangementen publiceerde. Op de achtergrond bleef hij de Swingle Singers van advies voorzien. Twee jaar geleden vierde de groep het vijftigjarig bestaan. ‘Het is altijd een eer geweest om onder zijn naam te mogen optreden’, stelden de zangers deze week na Ward Swingle’s overlijden. ‘Als zanger, arrangeur en componist heeft hij de zang nieuwe dimensies gegeven en ons op een andere manier naar muziek leren luisteren.’