Paul Janssen | 15 november 2018

Focus François Couperin

Tijdens zijn leven werd François Couperin beschouwd als de belangrijkste componist van de Couperinfamilie en leek hij alles in zich te hebben om de Franse tegenhanger van Johann Sebastian Bach te worden. Nu, precies 350 jaar na zijn geboorte, is hij misschien wel de onbekendste bekende componist. Tijd voor een nadere kennismaking.

Een beetje klassieke muziekliefhebber knikt bij de naam François Couperin. Een bekende componist ja, Fransman, ongeveer de tijd van Bach, Maurice Ravel schreef in de twintigste eeuw een mooie Tombeau de Couperin. Dat weten we vaak wel te reproduceren. Maar vraag ons een stukje Couperin na te fluiten of te zingen en het blijft angstvallig stil. Misschien dat er nog een titel uitkomt als Leçons de tenèbres of Les goûts-réunis, maar een melodie van Couperin nazingen zoals we dat kunnen met Bachs Air of diens Erbarme dich…?

Smeuïge details

Het is vreemd. François Couperin (10 november 1668 – 11 september 1733) is ongetwijfeld de bekendste Franse barokcomponist na de ruim een generatie oudere Jean Baptiste Lully, maar zijn werk is niet alomtegenwoordig. Ligt dat aan het toch wel specialistische oeuvre, het feit dat hij eigenlijk veel te weinig uitgevoerd wordt, of is het die weelderige barokke Franse slag die zich maar niet in ons collectief muzikaal geheugen wil nestelen?
Het is met François Couperin ook wat behelpen. Over zijn privéleven is weinig bekend en smeuïge muziekhistorische details zoals Bachs verwaarlozing van zijn organistentaken in Arnstadt omdat hij veel langer dan toegestaan in Lübeck bleef om in de buurt van Buxtehude te verkeren, zijn er niet. Wel schijnt het dat Couperin uitgebreid met Bach correspondeerde, maar deze brieven zijn nimmer overgeleverd. Het verhaal gaat dat ze bij gebrek aan andere afsluitmiddelen eindigden als jampotdeksels in huize Couperin. Feit is dat ze elkaars werk goed gekend hebben. Bach nam Les Bergeries uit het Second Livre de Pièces de clavecin op in het Notenbüchlein für Anna-Magdalena Bach. Omgekeerd is het zeer waarschijnlijk dat Couperin Bachs Wohltemperierte Klavier, in elk geval het eerste boek, goed kende.

Schumann

Couperin had ook geen positie om zich groots aan de buitenwereld te tonen. Hij was vanaf 1693 organiste du roi, en gaf aan het Franse hof onder andere klavecimbellessen aan de kleinzoon van Lodewijk XIV. Drie jaar eerder had hij al een privilege du roi ontvangen, een officiële vergunning om zijn werk exclusief te laten drukken, een voorloper van het wettelijke auteursrecht.
Het probleem met Couperin is desondanks dat hij geen grootse werken nagelaten heeft die ergens in de geschiedenis een verpletterende indruk hebben gemaakt. Het prachtige Leçons de tenèbre komt in de buurt, maar verder is hij vooral belangrijk voor klavecinisten. Hij schreef de methode L’art de toucher le clavecin, verplichte kost voor iedereen die de historische uitvoeringspraktijk serieus neemt. En hij componeerde vier boeken vol Pieces de clavecin, in totaal zo’n 230 stukken die hij niet als suites presenteerde, maar bijeenzette in zogenaamde ordres om duidelijk te maken dat het om losse karakterstukken gaat. Dat maakt Couperin tot een miniaturist, een soort Schumann van het klavecimbel.

Weelderige wuftheid

Ondanks het feit dat we geen Couperindeuntjes fluiten op straat is hij minstens zo belangrijk als Bach geweest voor de Europese eenwording. Hij introduceerde in Frankrijk de viool in de kunstmuziek in de tijd dat de Fransen dat een instrument vonden voor plat amusement. Wat vooral een sneer naar de Italianen was die de viool bij voorkeur gebruikten. En in onder andere zijn Les goûts-réunis, kamermuzikale werken met niet geheel gespecificeerde bezetting, bracht hij de Italiaanse en Franse stijl samen tot een eenheid die zich destijds liet omschrijven als de Couperinsound.
En die sound geeft ons nog veel te ontdekken op het gebied van religieuze en wereldlijke vocale muziek, kamermuziek, en natuurlijk de klavecimbel- en orgelwerken. Het is muziek vol Franse charme en Italiaanse levenslust, vol weelderige wuftheid en stormachtige passie. Muziek over het leven zelf en daarom muziek die 350 jaar na de geboorte van de componist nog steeds springlevend is.