Classics To Go | 12 oktober 2016

Favorieten van Remy van Kesteren

Dit weekend is Utrecht andermaal het decor van het Dutch Harpfestival van Remy van Kesteren, die het instrument van de Bijbelse koning David nieuwe dimensies gaf. Hij kiest zijn vijf favorieten voor de harp.

‘Zonder de harpenoorlog zouden we twee van de mooiste werken missen’

‘De eerste favoriet’, zegt hij, ‘zijn feitelijk twee werken, die zonder elkaar niet zouden hebben bestaan. Begin twintigste eeuw barstte er een strijd los tussen twee harpbouwers. Pleyel kwam met een nieuw model, de chromatische harp, met gekruiste snaren, gebaseerd op het principe van witte en zwarte toetsen op de piano. Wil je op de traditionele harp naar een andere toonsoort, dan moet dat met behulp van een pedaal. Pleyel maakte dat overbodig. De fabrikant gaf de Franse componist Claude Debussy opdracht om voor het nieuwe instrument muziek te componeren. Dat werden zijn Danse sacrée en Danse profane. Pleyels concurrent Erard – van de traditionele harp – kon uiteraard niet achterblijven en vroeg Maurice Ravel om een antwoord op Debussy’s muziek: Introduction et Allegro.
De nieuwe harp haalde het om uiteenlopende redenen niet: te complex, te zwaar ook, het ding was
nauwelijks te vervoeren. Kwade tongen beweren dat Debussy daar wel zo’n vermoeden van had. Waar Ravel een stuk schreef dat niet op de chromatische harp te spelen is, kun je Danses sacrée et profane wel uitvoeren op de pedaalharp, al zit er één passage in waar een harpist alle zeilen en inventiviteit
moet bijzetten. Debussy stond op het programma bij mijn debuut in het Concertgebouw met het Nederlands Kamerorkest. Ik was zestien en herinner met dat ik achter de deur naar de grote trap stond met het gevoel alsof ik uit een vliegtuig moest springen. Het optreden zelf ging in een roes voorbij, in een diepe concentratie, waaruit ik pas ontwaakte toen het applaus klonk. Zonder de harpenoorlog tussen Pleyel en Erard zouden we twee van de mooiste stukken uit het klassieke repertoire missen.’

‘Ginastera laat een andere, rauwe kant van de harp horen’

‘Het Harpconcert van de Argentijn Alberto Ginastera laat zo’n andere kant van de harp horen. Ik vond het een openbaring: zo ritmisch, swingend, rauw en opzwepend. Het is geen gemakkelijk werk. Het stond op het programma als finalestuk voor het Harpconcours in Israël. Ik begon er een jaar van tevoren aan, op mijn zeventiende. Ik ervoer het als een van de ingewikkeldste stukken om in te studeren. Een enorme kluif. Maar als het eenmaal in de vingers zit, swingt het de pan uit, dan kun je er echt muziek mee maken. Het mooie van concoursen kan zijn dat je er nieuwe muziek leert kennen. Ginastera is daar een voorbeeld van. Het hangt helemaal af van de organisatoren. Soms worden de beroemde stukken eindeloos herhaald. Dan komen er weer vijf harpisten met de overbekende Hindemith aan. Ik begrijp het wel, want bepaalde muziek is te belangrijk om te negeren. In ons concours moeten kandidaten een eigen programma samenstellen. Ze bedenken een thema en schrijven een toelichting, want dat sneeuwt nog wel eens onder in concoursen. Een concert is iets anders dan wat losse stukken uitvoeren. Harpisten moeten een artistieke inborst ontwikkelen. Daar richten we ons op.’

‘Hoe Britten sferen en beelden kan oproepen, blijft me fascineren’

‘In de Suite voor solo harp van Benjamin Britten doorloopt de harp het volledige spectrum van zijn mogelijkheden. Alle technieken komen aan bod. Elk van de vijf delen is weer anders. Ik vind Britten een spannende componist. Hij schreef het werk in 1969 voor een goede vriend, de harpist Ossian Ellis. Op een gegeven moment zette mijn harpdocent de partituur ervan op de lessenaar. Ik kon er eerst niet echt van genieten, want de muziek legt genadeloos je tekortkomingen bloot. Maar in dat geval helpt herhaling. Langzamerhand kroop het stuk bij me naar binnen en hechtte zich aan mijn vingers. Ik besefte dat het niet alleen alles van me vroeg wat ik had, maar me ook uitnodigde alles te geven. En hoewel technisch veeleisend, merkte ik dat het niet enkel daar omging, maar dat alles bij Britten ten dienste staat van de muziek: de grootse opening, de snelle toccata, de hymne en dan dat prachtige droomlandschap in het derde deel, waarin de nacht komt aangekropen. Hoe hij sferen en beelden kan oproepen, dat blijft me fascineren bij Britten.’

‘Holliger is het ideale mengsel van precisie en vrijheid’

‘De Prélude van hoboïst en componist Heinz Holliger is een opgave. Toen ik daarvan de partituur voor mijn neus kreeg, vroeg ik me af wat ik ermee moest. Hij schreef het werk voor zijn vrouw Ursula, maar in een lengtenotatie. Dat had ik nog niet eerder gezien. Er staan dus geen maatstrepen bij, alleen dat het vijfenhalve minuut moet duren. Dus elke afstand tussen de noten zegt iets over de duur. In eerste instantie pakte ik er gewoon een liniaal en een stopwatch bij en rekende letterlijk via het aantal centimeters de tijdintervallen uit. Aanvankelijk kreeg ik een hekel aan dit werk, dat in mijn ogen niet ging over muziek. Daarom liet ik het een tijd liggen. Maar op een dag pakte ik het weer op en voelde me plotseling veel vrijer. Ik speelde de Prélude en, verdomd, ik kwam precies uit op die vijfenhalve minuut. Blijkbaar had mijn lichaam dat opgeslagen. Sindsdien hou ik van dit stuk, dat op één of andere manier uitgegroeid is tot het ideale mengsel van precisie en vrijheid.’

‘In Leviathan ging ik op zoek naar mijn eigen muzikale taal’

‘Moet ik ook iets van mezelf kiezen? Nou vooruit. Dat moet dan Leviathan zijn van mijn album Tomorrow Eyes. De eerste noten zijn ontleend aan de Catalaanse componist en pianist Federico Mompou, die prachtige verstilde muziek schreef. Ik hou van die traagheid, maar op een of andere manier sluipen ritme en tempo altijd door de achterdeur naar binnen. Met de noten van Mompou in het achterhoofd sloten saxofonist Ties Mellema en ik ons op en gingen op zoek naar een eigen muzikale taal. Uiteindelijk kreeg het werk de naam van het zeemonster, Leviathan. Er zit voor mij wel zo’n mythische onderstroom in deze muziek.’