Classics To Go | 17 augustus 2022

Het meesterwerk Prélude à l’après-midi d’un faune

In het dromerige orkestwerk Prélude à l’après-midi d’un faune lijkt Debussy de tijd stil te zetten. Hoe hij dat doet is een raadsel. Maar de muziek opende nieuwe wegen voor andere componisten.

‘Het verdwarrelt in het dicht gesluimer van de lucht’

Midden in de winter van 1911 noteerde de Fransman Claude Debussy twee zinnen die de kern vormen van zijn identiteit als componist: ‘Hartstochtelijk hou ik van muziek, en gedreven door die liefde probeer ik haar te bevrijden uit de steriele tradities die haar omklemmen. Het is een vrije en levende kunst, een kunst voor de buitenlucht, een kunst die vergelijkbaar is met de wind, de hemel, de zee!’ De raadsels van de natuur fascineerden Debussy. Dat blijkt uit zijn ode aan de zee La Mer, maar ook uit zijn eerste orkestrale meesterwerk Prélude à l’après-midi d’un faune. ‘Het is de fluit van de faun waarmee de muzikale kunst een nieuwe adem vond’, zei de moderne componist en dirigent Pierre Boulez. ‘Je kan zeggen dat de moderne muziek is begonnen met dit stuk.’
Onderwerp van de muziek is een gedicht van Stéphane Mallarmé over een faun – half mens, half god – die op een lome zomermiddag droomt over mooie bosnimfen.

‘Zo licht, hun rozerood dat het verdwarrelt in het dicht
Gesluimer van de lucht. Een droom die ik beminde?’

Net als de woorden in het gedicht, glippen de noten van Debussy ons door de vingers. Mysterieus en tijdloos wiegt de muziek, alsof de grote wijzer van de tijd niet voortschrijdt, maar schommelt tussen één voor en één over twaalf.

Het ging Mallarmé om het ongrijpbare en mysterieuze

Op zijn 24ste keerde Debussy terug naar Parijs, na een verblijf van bijna twee jaar in Rome. Dat was een beloning voor het winnen van de Prix de Rome, maar de jonge componist
onderging die tijd als een straf. Eenmaal weer in Parijs wierp hij zich in het kunstenaarsleven, vooral in literaire kringen. Debussy bezocht onder meer de mardi-avonden van de dichter Stéphane Mallarmé, ‘die in zijn huis, te midden van zijn bewonderaars, ijdel rokend, voor een grote porseleinen kachel, met een Schotse
plaid om de schouders, zijn diepzinnige symbolistische theorieën ontvouwt’, schrijft Lucas Bunge in het boek Hartstochtelijk houd
ik van muziek, waarin Debussy’s brieven gebundeld zijn.
Het symbolisme verzette zich tegen de groeiende nadruk op de dagelijkse werkelijkheid in de kunst. Mallarmé en zijn aanhang ging het juist om het ongrijpbare, het onderbewuste en het mysterieuze. Zijn gedicht L’Après-midi d’un faune is daar een duidelijk voorbeeld van: in de lome zomerzon geeft de bosgod zich over aan zijn droombeelden. De dichter liep rond 1890 met plannen rond om van dit gedicht een toneelversie te maken, en vroeg Debussy daar muziek bij te schrijven.

‘Ik voelde een publiek dat volledig in de ban van de muziek was’

Meteen al in de eerste dromerige maten wordt – schrijft biograaf Lucas Bunge – ‘een atmosfeer van onbestemdheid, bijna vervreemding geschapen. De melodie, ingezet door de solofluit, laat ons in het onzekere over het land waar wij zijn. Hier is muziek van vóór het christendom, hier is muziek die ons iets laat meebeleven van de oerkrachten die in de natuur werkzaam zijn.’
Dat toneelstuk van Mallarmé kwam er nooit. Ook niet de drie delen waaruit de muziek zou bestaan. Uiteindelijk verscheen na vier jaar, dat ene schilderachtige orkeststuk van een minuut of tien waar de Parijzenaren zich aan zou vergapen. Dat ervoer dirigent Gustave Doret tijdens de première. ‘Nadat de fluitist de openingsfrase had gespeeld’, vertelde hij, ‘voelde ik plotseling achter mij een publiek dat volledig in de ban van de muziek was. Het werd een volledige triomf en ik aarzelde dan ook niet om te breken met de regel dat er geen toegiften mogen worden gegeven: het zou, zo meende ik, heel lang duren voordat opnieuw een dergelijk meesterwerk zou worden gepresenteerd.’
Debussy opende de poorten naar een nieuwe wereld.