Album van de week De piano van Sibelius

De onweerstaanbare magie om te spelen op Sibelius’ eigen piano

Sommige instrumenten lijken een geheugen te bezitten. Dat wordt vooral gezegd over de violen van de legendarische bouwers uit het Italiaanse Cremona, zoals Amati, Stradivari en Guarneri. Wie bezit wie? vroeg de beroemde violist Yehudi Menuhin zich af. ‘Wij zijn toch eigenlijk maar voorbijgangers in hun leven.’ Piano’s zijn minder mythische instrumenten. Ronald Brautigam vertelde eens dat hij mocht spelen op het toetsinstrument van zijn grote held Beethoven. Het wonder hield niet veel langer stand dan een halve minuut, zei hij, want van de toon was in de loop der eeuwen niet veel meer bewaard gebleven. Het ‘kreng’ klonk hartstikke vals.
Toch ging er voor de Finse pianist Folke Gräsbeck een onweerstaanbare magie uit van de gedachte om de muziek van Jean Sibelius te vertolken op de goed onderhouden Steinway van de componist zelf in diens houten villa in Ainola.

‘Het orkest heeft alles, behalve een pedaal’

Sibelius kreeg het instrument voor zijn vijftigste verjaardag in 1915 van 144 bewonderaars. Tot dan toe huurde de componist zijn piano’s. Want hoewel beroemd, verkeerde Sibelius vaak in geldnood. Het duurde niet lang voordat deurwaarders aanklopten in Ainola, die dreigden de Steinway in beslag te nemen. Een inzameling door de sopraan Ida Ekman bracht uitkomst, waardoor het instrument nu nog steeds in de villa staat. Willem Kempff en Emil Gilels speelden erop. In 1951 kwam violist Isaac Stern naar Ainola om Sibelius advies te vragen bij de uitvoering van zijn Vioolconcert. Hij wilde een paar passages met de componist doorspelen, maar uiteindelijk voerden beide mannen – Sibelius aan de vleugel – het hele werk uit. Het bezoek liep zo uit, dat Stern een privéjet moest huren om de volgende dag op tijd in Parijs te zijn voor zijn optreden.
Hoewel Sibelius van origine violist was, schreef hij zijn hele leven ook muziek voor de piano. ‘Het orkest is een wonderbaarlijk instrument dat alles heeft’, schreef hij, ‘behalve een pedaal.’ En een componist, vond Sibelius, moest voor het orkest ook een soort pedaal scheppen, anders vielen er gaten in de muziek. Zijn fascinatie voor symfonische werken drukt een stempel op de miniaturen voor de piano. Sibelius zoekt zijn klank vooral in de donkerder linkerkant van het instrument.

Niemand kent Sibelius’ piano beter dan Gräsbeck

Een groot componist voor de piano was Sibelius niet. Toch hebben zijn miniaturen zeker charme. ‘Hij schreef nooit tegen de gangbare tradities van het instrument’, zei pianist Glenn Gould. Sibelius bezat een goed gevoel voor de toonkleuren van de vleugel. Niemand kent de pianowerken van Sibelius zo goed als zijn landgenoot Folke Gräsbeck. Wat hij op zijn nieuwe album laat klinken, geeft een mooi chronologisch overzicht van Sibelius als componist voor het instrument. Het begint in 1888 en loopt tot het einde van de jaren twintig van de vorige eeuw. Ongeveer de helft van deze muziek schreef Sibelius op de vleugel uit 1915. Waar de orkestwerken wijds uitwaaieren, leggen de pianostukken de nadruk op nabijheid en intimiteit, een karaktertrek die Gräsbeck ten volle uitbuit. ‘Zijn symfonieën staan als machtige bomen in het muzikale woud’, schrijft Andrew Barnett, voorzitter van de Britse Sibelius Society, ‘maar op de piano laat hij delicate bloemen bloeien.’

Lees en luister ook

• Focus Reuzen uit het noorden

• Componist Edvard Grieg

• Favorieten van Ólafur Arnalds

• Top 10 Eenvoudige pianowerken

• Componist Arvo Pärt

• Top 10 Pianostukken voor beginners