Classics To Go | 07 december 2016

Album van de week Samen ademen

Dirigent Gustavo Dudamel en de Wiener Philharmoniker schilderen de toekomst van nieuwe generaties met Moessorgski’s beeldende meesterwerk. Hun nieuwe album gaat de Weense probleemwijken in, want muziek betekent samen ademen en luisteren.

‘Muziek om samen gemeenschap, hoop en schoonheid te creëren’

Oostenrijk bracht afgelopen weekend in de presidentsverkiezingen een stem uit tegen de groeiende vreemdelingenhaat in Europa. Niet dat het probleem daarmee van tafel is, want de populistische FPÖ telt nog altijd een grote aanhang. Maar de keuze voor Alexander van der Bellen als bondspresident biedt hoop, ook in het Tiende District van Wenen, broeinest van etnische tegenstellingen en sociale problemen. Maar het is ook een plek waar muziek bloeit. Want dankzij de instelling Superar leren zo’n negenhonderd kinderen van vijf tot zestien jaar er gratis een instrument bespelen. Dirigent Gustavo Dudamel breekt daar graag een lans voor, want hij komt zelf voort uit El Sistema, dat in Venezuela kinderen uit kansloze gezinnen de mogelijkheid biedt om te midden van diepe
armoede in elk geval de rijkdom van de muziek te ervaren. Op de bekraste platen van zijn vader hoorde Dudamel als kind in de buitenwijken van Caracas voor het eerste de Wiener Philharmoniker. Zijn muzikale mentor José Antonio Abreu, oprichter van El Sistema, ontrukte hem aan een uitzichtloze toekomst. Nu staat Dudamel zelf voor die Wiener Philharmoniker en andere wereldorkesten en verspreidt de lessen van Abreu, dat muziek niet alleen om noten gaat, maar ook ‘een weg is om samen gemeenschap, hoop en schoonheid te creëren’.

‘Willen jullie nog een Derde Wereldoorlog of zo?

El Sistema vond navolging op de hele wereld, ook in Oostenrijk, in het problematische Tiende District van Wenen. Over de gratis muzieklessen die Superar daar geeft, en wat ze bewerkstellingen, draait in de Oostenrijkse bioscopen, sinds vorige maand, de mooie film Kinders. ‘Willen jullie nog een Derde Wereldoorlog of zo?’ schreeuwt een kind aan het begin van de trailer tegen de zwijgende bomen in het Weense woud, maar in werkelijkheid roept hij het natuurlijk tegen de grote mensenwereld om hem heen. Drie jaar volgden twee documentairemakers het muziekproject in de achterstandswijk in de Oostenrijkse hoofdstad. Dat levert onroerende en indringende beelden op. En het deed Dudamel denken aan zijn eigen jeugd, en hoe de muziek alles veranderde. In het boekje bij zijn nieuwe album staan foto’s van de Superar-leerlingen. Zij trokken met hun instrumenten en camera’s Wenen in om zichzelf en elkaar te fotograferen. ‘In een polariserende wereld van onverdraagzaamheid en onrust voelen we als artiesten opnieuw de noodzaak om de waarden te delen die muziek uitdraagt’, schrijft Dudamel. ‘Muziek kan een brug bouwen tussen sociale, politieke en economische verschillen en tussen generaties.’

Moessorgski met Latijns-Amerikaanse verbeeldingskracht

Voor Dudamel vertegenwoordigt de Wiener Philharmoniker een zeker maatschappelijk ideaal, want nergens bekruipt hem zo het gevoel dat iedereen – dirigent en musici – ‘samen luistert en ademt’. De Ravel-orkestratie van Modest Moessorgski’s Schilderijententoonstelling vormt de rode draad op de nieuwe cd. Het werk lijkt orkest en dirigent op het lijf geschreven, met de donkere strijkersklanken die Wenen eigen is, en het traditioneel heldere koper. Twee mooie contrasten die door Dudamel wisselend ingetogen en opzwepend worden gebruikt. Dat laatste gebeurt vooral in een andere hit van Moessorgski, Nacht op de Kale Berg, waarin zich een heksensabbat afspeelt. De dirigent spoort zijn orkest aan tot intense spanningsbogen, die voort lijken te komen uit de rijke Latijns-Amerikaanse verbeeldingskracht die Dudamel eigen is. Als maestro van het Simon Bolivar Jeugd Orkest was dat al zijn handelsmerk. In verhalende muziek, zoals die van Moessorgski, komen die kwaliteiten volledig tot hun recht. En wanneer de laatste tonen van de toegift – de ‘Wals’ uit Tsjaikovski’s Zwanenmeer – verstommen, zijn het de woorden ‘meer, meer, meer’ die in het hoofd blijven rondzingen.’