Classics To Go | 27 oktober 2016

Album van de week Franco Fagioli zingt Rossini

Franco Fagioli © DG / Stephan Boehme

Rossini schreef als een van de laatste componisten nog voor castraten. Maar countertenor Franco Fagioli vindt de broekrollen van de mezzo’s veel interessanter.

‘Fagioli kan tonen kleuren zoals mezzo’s dat kunnen’

Franco Fagioli groeide op in het noorden van Argentinië, een land waar de Britse Deller-broers en andere countertenoren een goed bewaard geheim waren gebleven. Na zijn bestaan als koorknaap begon hij aan de piano. Wel bleef hij voor de grap sopranen imiteren. Maar toen hij op een dag een opname kocht van het Stabat Mater van Pergolesi ontdekte hij een nieuw fenomeen: een stem die hem aan zijn eigen herinnerde, de stem van een countertenor. Het gaf een beslissende wending aan Fagioli’s bestaan. Hij wilde geen pianist meer worden, maar zanger. Alleen kende Argentinië geen countertenoren, en dus nam hij lessen bij een sopraan en een bariton. Of eigenlijk, zei hij, kreeg hij onderricht vanaf de opnamen die hij kocht; geen cd’s van countertenoren, maar van mezzo’s, van Cecilia Bartoli en Marilyn Horne. Het leidde ertoe dat Fagioli’s geluid nauwelijks lijkt op dat van de Europese of Amerikaanse countertenoren, die werden opgevoed in de Deller-traditie. Zijn stem bezit iets ontegenzeggelijk vrouwelijks. Op sommige hoogten is het alsof je Bartoli hoort zingen. Fagioli kan tonen kleuren, zoals mezzo’s dat kunnen.

‘De mooi zingende Rossini ontsnapte maar net aan castratie’

De Argentijn maakte naam in castratenrollen uit de barok. Het had voor de hand gelegen dat hij ook die partijen uit de opera’s van Gioacchino Rossini zou zingen op zijn nieuwe album. Want per slot van rekening was deze Italiaan zo’n beetje de laatste componist die met dat bijzondere ras van zangers werkte. Sterker nog, hij was zelf nauwelijks aan dat wrede lot ontsnapt. ‘Het had maar een haar gescheeld’, vertrouwde Rossini iemand eens toe. ‘Ik bezat als kind een mooie stem en verdiende daarmee voor mijn ouders het nodige geld door in kerken te zingen. Een oom van mij, barbier van beroep, praatte op mijn vader in om mij te laten castreren, maar mijn moeder hield het tegen.’
In Rossini’s tijd voerde het Vaticaan een verbod in op de castratiepraktijk en ook de machtige Franse keizer Napoleon was er niet van gediend. Rossini maakte wel gebruik van deze zangers, want ook hij was niet ongevoelig voor hun bovenaardse klanken. ‘Je kunt je geen voorstelling maken’, zei hij, ‘van de fascinerende stem en de volmaakte virtuositeit van deze dappere helden, ter barmhartige compensatie voor een gebrek aan iets anders.’ Hoe de castraten klonken, dat weten we niet meer, maar je zou je kunnen voorstellen dat van de countertenoren die we kennen, de stem van Fagioli het oude ideaal het dichtst benaderd.

‘Bijna alles is mogelijk in de betoverende wereld van de opera’

Maar Fagioli wilde van Rossini liever de mezzo-broekrollen zingen, de mannenpartijen waarvoor de componist een vrouwenstem voorschreef. Dat was immers het repertoire waarmee de countertenor thuis opgroeide. Mezzo’s blijven zijn ijkpunt. Hij gebruikt zijn roem om aria’s uit de wat onbekendere opera’s van Rossini voor het voetlicht te brengen. De figuren die hij bezingt zijn allemaal personages in een identiteitscrisis. Vrouwen in mannenrollen – het was een normaal verschijnsel in de Rossini’s tijd en daarvoor: denk aan Cherubino in Mozarts Le Nozze di Figaro en Leonore in Beethovens Fidelio. ‘Bijna alles is mogelijk in de betoverende wereld van de opera’, schrijft musicoloog Bernhard Neuhoff in de inleiding tot het album, ‘dus waarom zou je mannenrollen niet laten zingen door mannen?’ Dat is natuurlijk de prachtige paradox: een mannelijk personage, geschreven voor een zangeres, wordt nu vertolkt door een man. En Fagioli doet dat met verve. De karakters krijgen er een dimensie aan kracht bij, die voordien ontbrak. Het leidt tot een wervelende acrobatiek, hier en daar blaast de countertenor de luisteraar van de stoel, maar tegelijkertijd weet hij ook een ongekende diepte van emoties op te roepen.