Classics to Go | 28 februari 2018

Top 10 Symfonieorkesten

Er zijn in de wereld talloze symfonieorkesten. Toch steken sommige daar met kop en schouders boven uit. Een top 10.

De Berliner Philharmoniker

Vele lijstjes zullen dit orkest in hun top drie vermelden. Maar hoewel de Berliner Philharmoniker nu een van ‘s werelds meest gewaardeerde orkesten is, kende het oorspronkelijk een nederig begin. De lage lonen van het bestaande Berlijnse stadsorkest van Benjamin Bilse deden een groep musici besluiten zelf een ensemble op te richten. Een van de meest succesvolle afsplitsingen ooit, de Berliner Philharmoniker, werd geboren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verkocht het orkest, vanwege de slechte financiële staat, zijn ziel aan de Nazi’s. Het werd een staatsonderdeel ter meerdere eer en glorie van de nationaal-socialisten en na de oorlog was het orkest terug bij haar nederige begin. Met de opbouw van Duitsland kreeg het orkest echter ook een nieuwe start. De Berliner Philharmoniker herbouwde zichzelf met een kwaliteit die sterker was dan ooit tevoren tot gevolg.

Het Koninklijk Concertgebouworkest

Het Koninklijk Concertgebouworkest, onder kenners ook wel met de afkorting ‘KCO’ aangeduid, heeft een indrukwekkende geschiedenis. Opgericht in 1888 verwierf het orkest faam onder dirigent Willem Mengelberg. Hij tilde het Concertgebouworkest (toen nog zonder het predicaat ‘Koninklijk’) naar artistieke hoogten en ging historische samenwerkingen aan. Componisten als Mahler en Stravinsky stonden op de bok om hun eigen werken te dirigeren. Het orkest heeft beroemde chefdirigenten gekend. Eduard van Beinum, Bernard Haitink, Riccardo Chailly en Mariss Jansons leidden het orkest, als gastdirigenten werden onder meer Leonard Bernstein, Herbert von Karajan, Nikolaus Harnoncourt, Simon Rattle en Andris Nelsons regelmatig verwelkomd. Sinds het seizoen 2016/2017 staat de Italiaanse dirigent Daniele Gatti voor het orkest. Het Koninklijk Concertgebouworkest is uitgegroeid tot een grootse, internationale naam in de muziekwereld.

De Wiener Philharmoniker

De Wiener Philharmoniker is een orkest van tradities, waarvan het jaarlijkse Nieuwjaarsconcert natuurlijk het meest bekende voorbeeld is. Maar er zijn meer gebruiken binnen het orkest. Compleet tegenstrijdig met de Oostenrijkse voorkeur voor strenge autoriteit, stemmen de orkestleden zelf over zakelijke besluiten. De musici kiezen zelf hun eigen dirigent. Deze wordt maar voor een jaar aangesteld – een vaste chefdirigent heeft het orkest niet – zodat er na een seizoen opnieuw moet worden gestemd. Dat democratische proces staat echter weer haaks op andere gebruiken. Lang werden vrouwen uit het orkest geweerd. Wie op hakken bij de blinde auditie kwam aanlopen, kon – verraden door het geklak van haar schoenen – een volgende ronde meteen vergeten. Gelukkig is dat nu wel anders: steeds meer vrouwelijke musici sijpelen het orkest binnen. De Wiener Philharmoniker blijft echter een exclusieve club. Om in het orkest te komen dien je eerst drie jaar lang bij het orkest van de Wiener Staatoper te spelen – een andere oude traditie.

Het London Symphony Orchestra

Aan het begin van de negentiende eeuw ontstond in Londen een veelbelovend bedrijf. Het was een orkest, waarvan de musici die erin speelden ook aandeelhouder waren. Het bleek een formule die goed aansloeg: al snel verloor het Queen’s Hall Orchestra de helft van haar leden aan de nieuwe commerciële concurrent. Maar dat was niet het enige waarin het London Symphony Orchestra zich onderscheidde. Als een van de eerste symfonieorkesten nam het orkest al in de jaren ’30 platen op en speelde het filmmuziek in. Sindsdien is het London Symphony Orchestra uitgegroeid tot het meest befaamde en gerespecteerde symfonieorkest uit Groot-Britannië. Grote namen als Claudio Abbado, Valery Gergiev en Simon Rattle stonden er op de bok.

Het Gewandhausorchester Leipzig

De Textielkamer van Leipzig – de Kamer van Koophandel voor textielhandelaren – stond leeg. Wat beter te doen dan er een concertzaal van maken? Zo ontstond in 1781 het Gewandhausorchester Leipzig. Hoewel het orkest al ouder was, bleef deze nieuwe, zij het ietwat vreemde, naam hangen. Gelukkig leed het orkest niet onder de naamsverandering: het orkest speelde met Mozart en had de eer om, onder andere, de premières van symfonieën van Beethoven en het Vioolconcert van Brahms te mogen verzorgen. Niemand minder dan Felix Mendelssohn was er chefdirigent. Later stonden andere grote musici als Carl Reinecke, Wilhelm Furtwängler, Bruno Walter, Kurt Masur en Riccardo Chailly op de bok. Andris Nelsons is de laatste aanwinst in deze indrukwekkende rij.

Het Boston Symphony Orchestra

Toen het Boston Symphony Orchestra in 1881 werd opgericht, stond het onder leiding van George Henschel, een goede vriend van Johannes Brahms. In zijn lange bestaan heeft het orkest vele dirigenten gekend, waarvan de laatste Seiji Ozawa (1973–2002), James Levine (2004–2011) en Andris Nelsons (sinds 2014) zijn. In het jaar 2015 tekende het orkest een contract met Deutsche Grammophon en heeft het met de eerste opnamen van de cyclus symfonieen van Sjostakovitsj onder leiding van dirigent Andris Nelsons meerdere prijzen, waaronder een Grammy Award en een Edison, gewonnen.

De Staatskapelle Dresden

‘s Werelds oudste symfonie-orkest is Staatskapelle Dresden. Opgericht in 1548 is het orkest ouder dan menig bekende componist. Zelfs Johann Sebastian Bach zou pas een ruime eeuw later geboren worden. De Staatskapelle Dresden begon als het staatsorkest van het Saksische keurvorstendom, toen Duitsland nog een lappendeken van naties was. Het orkest heeft alle veranderingen in de politieke geschiedenis doorstaan. Machten en regeringen wisselden elkaar af maar het orkest bleef een stabiele factor. Barokcomponist Heinrich Schütz, later van grote invloed op J.S. Bach, dirigeerde er, maar drie eeuwen later ook Richard Strauss, die met dit orkest de schokkende première van zijn opera Salomé beleefde. Volg de geschiedenis van dit toporkest en je volgt de muziekgeschiedenis.

De New York Philharmonic

Hoewel misschien niet zo oud als zijn Europese neven, doet de New York Philharmonic qua leeftijd en historisch gewicht zeker niet voor hen onder. Gustav Mahler, die ook het Koninklijk Concertgebouworkest dirigeerde, stond eveneens voor het New Yorkse orkest. Net als Leonard Bernstein en Pierre Boulez overigens. Maar de meest bijzondere connectie blijft toch wel die met componinst Antonin Dvořák, met wie het orkest de befaamde Negende Symfonie ‘Uit de Nieuwe Wereld’ voor het eerst opvoerde. De New York Philharmonic is even rijk aan culturen als het land zelf. Sinds het seizoen 2017/2018 is oud KCO-concertmeester Jaap van Zweden er chefdirigent. Zijn eerste opname met het orkest zijn de Vijfde en de Zevende Symfonie van Beethoven. Deze verscheen op het nieuw opgerichte Amerikaanse label Decca Gold, waarmee het orkest een contract sloot.

Het Mariinsky Theater Orkest

Het Mariinsky Theatre Orchestra is het huisorkest van een van de meest beroemde theaters ter wereld in St. Petersburg. Toch beperkt het zich zeker niet tot het begeleiden van opera- en balletvoorstellingen. Met de komst van Valery Gergiev als chefdirigent en artistiek leider heeft het orkest zijn horizon verbreed. Het Mariinsky Theatre Orchestra heeft een grote hoeveelheid unieke uitvoeringen van Russische symfonische muziek uitgebracht, waaronder de symfonieën van Tsjaikovski, Sjostakovitsj en Prokofjev. In overeenstemming met de turbulente geschiedenis van Rusland heeft het ensemble door de geschiedenis heen verschillende namen gekend en is het zowel een Tsaristisch als communistisch orkest geweest.

Tsjechisch Filharmonisch Orkest

Net als de New York Philharmonic heeft ook het Tsjechisch Filharmonisch Orkest een connectie met Dvořák: de componist dirigeerde bij beide orkesten eigen werk. Hoewel het gezelschap pas de laatste jaren uit de schaduw kruipt, is het orkest al meer dan honderd jaar oud. Het maakte zelfs de onafhankelijkheidstrijd mee. Niet dat het orkest daar veel van mee kreeg: de musici bleven ondanks het feest en de vreugde op straat stug door repeteren. Sinds zijn bestaan is het Tsjechisch Filharmonisch Orkest verbonden geweest aan een indrukwekkend staaltje Tsjechische architectuur. Zijn thuisbasis, en tevens de plek waar het eerste concert plaatsvond, is het Rudolfinum, het schitterende concertgebouw van Praag.