Classics To Go | 26 juni 2017

Album van de week Yannick & Mendelssohn

Sommige mensen zijn jaloersmakend getalenteerd. Dat geldt voor componist Felix Mendelssohn, als ook voor dirigent Yannick Nézet-Séguin, die een vurige opname maakte van de vijf symfonieën van het Duits wonderkind.

‘Hij is een hemelse, kostbare knaap’

Hij is een wonderkind, Felix Mendelssohn. Van hetzelfde kaliber als Mozart, nee beter, vindt de beroemde Duitse dichter Johann Wolfgang von Goethe. Hij kan het weten, want hij heeft beiden ontmoet. Op zijn veertiende zag Goethe de zevenjarige Mozart achter het klavecimbel. Bijna zes decennia later komt de twaalfjarige Mendelssohn bij de oude dichter logeren. ‘Wat Mendelssohn op deze leeftijd componeert’, zegt hij, ‘laat zich vergelijken met Mozart als het wijze woord van een volwassene met het gebrabbel van een kind.’
De schrijver en het wonderkind ontwikkelen een bijzondere verhouding. ‘Elke middag opent Goethe de klep van de piano met de woorden: “Ik heb je nog helemaal niet gehoord vandaag.” En dan gaat hij naast me zitten’, schrijft Mendelssohn in een brief naar huis. ‘Zoals deze jongen speelt, grenst aan het wonderbaarlijke’, zegt Goethe. ‘Hij is een hemelse, kostbare knaap, stuur hem snel weer naar me toe, zodat hij mij kan verkwikken met zijn spel.’
De muziekgeschiedenis is het niet met Goethe eens. Mendelssohn heeft nooit uit de schaduw van Mozart kunnen treden. ‘Onterecht’, vindt dirigent Yannick Nézet-Séguin. ‘Beiden zijn van hetzelfde kaliber. Maar waar Mozart bewonderd wordt om het gemak waarmee hij componeerde, werkt diezelfde eigenschap in het nadeel van Mendelssohn. Hij heeft de naam oppervlakkig te zijn, zonder dat iemand dat kan uitleggen.’

‘Ik geloof dat ik het begin van mijn Schotse heb gevonden’

De Canadese dirigent is een groot bewonderaar van Mendelssohns symfonieën. ‘De manier waarop hij afzonderlijke stemmen in het leven roept en verweeft, is fenomenaal. Hij streeft in elk opzicht naar de uiterste helderheid.’ Zijn vijf symfonieën zijn meesterwerken, vooral de Derde en de Vierde, waarin de Duitse componist zijn indrukken verwerkte van de buitenlandse reizen die hij als jongeling ondernam.
Hij was twintig toen hij eind juli 1829 het drukke Londen verruilde voor een reis naar Schotland. In Edinburgh bezocht hij de ruïnes van de kapel van het paleis Holyrood. ‘Er groeit veel gras en klimop’, schreef hij naar zijn familie. ‘Aan dit altaar werd Mary tot koningin van Schotland gekroond. Alles is daar in stukken gebroken, vermolmd en wordt door een heldere hemel belicht. Ik geloof dat ik hier vandaag het begin van mijn Schotse symfonie heb gevonden.’
Een jaar later bezocht hij Italië, net als de door hem bewonderde Goethe. Hij genoot er van het leven. In hoeverre de Italiaanse – ‘mijn vrolijke werk’ ook echt over dit land gaat, is de vraag. Het slotdeel in elk geval wel, dat is een Napolitaanse saltarello, een springdans. Daarentegen beweren kenners dat het tweede deel gebaseerd is op een Tsjechisch pelgrimslied, en het derde op een gedicht van Goethe. Toch, de Vierde Symfonie straalt van zonnigheid. Het stuk werd met afstand zijn meest geliefde werk.

Lobgesang als eerbetoon aan Beethoven

De Tweede en de Vijfde hebben ook een gezamenlijke geschiedenis. Beide schreef hij voor een jubileum. De Vijfde, bijgenaamd Reformatie, stamt uit 1830. Qua chronologie is het eigenlijk Mendelssohns tweede symfonie. Hij maakte het voor de derde eeuwfeest van de reformatie in Berlijn. Maar hij werd ziek, en voltooide het werk te laat om nog te worden ingepast in de festiviteiten. Uiteindelijk klonk het twee jaar later voor het eerst, maar de symfonie verscheen pas in druk ruim twintig jaar na zijn dood. Daarom sluit Reformatie de rij symfonieën. Wagner was een verklaard criticaster van de muziek van Mendelssohn, maar kon het niet nalaten een mooi thema uit het openingsdeel van de Vijfde te gebruiken voor zijn opera Parsifal. Mendelssohn zelf verwijst in zijn symfonie op zijn beurt naar een hymne van kerkhervormer Maarten Luther: Ein feste Burg is unser Gott.
De Tweede Symfonie, getiteld Lobgesang componeerde Mendelssohn voor de 400ste verjaardag van de boekdrukkunst in Leipzig. Het werk was onder meer een eerbetoon aan de monumentale Negende Symfonie van Beethoven, met zijn afsluitende koordelen. Veel mensen vonden het een mislukte imitatie, vandaar dat Lobgesang – net als de Reformatie – in de vergetelheid raakte.

‘Ik bewonder Mendelssohns prachtige melodieën’

Elk van de vijf symfonieën kent zijn eigen charme. Maar voor Nézet-Séguin steekt de Schotse er bovenuit. ‘Als iemand me zou vragen om Mendelssohns oeuvre terug te brengen tot één werk, dan zou het deze symfonie zijn’, zegt hij. ‘Want het is niet alleen een symfonie, maar ook een fantasie, misschien zelf het eerste symfonische gedicht. Wat ik altijd bij Mendelssohn bewonder zijn de prachtige melodieën. Als ik ooit aan muziekstudenten zou moeten uitleggen van melodisch componeren inhoudt, dan zou ik hen laten luisteren naar het derde deel van de Schotse. Het is volmaakt in zijn verhoudingen, zingend en expressief tegelijk.’