Joost Galema | 02 mei 2017

Focus Beatles en de klassieken

De muziekwereld viert de vijftigste verjaardag van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. De Beatles-plaat groeide uit tot een mijlpaal in de geschiedenis van de popmuziek. Tussen de zeventig portretten op de cover ook een opvallende, dat van componist Karlheinz Stockhausen.

Avantgardist Stockhausen inspireerde The Beatles

Op de legendarische hoes van Sgt. Pepper’s Lonely Heartsclub Band staan liefst zeventig foto’s van beroemdheden. De popart-kunstenaar Peter Blake bouwde ‘een magische menigte’ om de vier Beatles heen. Zij vormen de leden van hun Lonely Hearts Club. George Harrison wilde er een paar Indiase goeroes op. Z’n hoed belemmert het zicht op Liverpool-voetballer Albert Stubbins , die vlak na de oorlog naar Anfield kwam en in zeven seizoenen vijfenzeventig doelpunten maakte. We herkennen veel beroemdheden uit die tijd, zoals Albert Einstein, Marilyn Monroe, Marlon Brando en Marlene Dietrich. Het werd een iconische cover. En op verzoek van Paul McCartney verscheen bovenin, vijfde van links, het portret van de Duitse componist Karlheinz Stockhausen. De popster vond diens experimenten met elektronische muziek boeiend, en ontleende er ook inspiratie aan, bijvoorbeeld voor het – een jaar eerder uitgebrachte nummer – Tomorrow never knows, dat hij met John Lennon schreef.
Op de hoes rust de kin van Stockhausen op de palm van zijn linker vuist, ogen priemen peinzend de wereld in. Aan weerzijden van hem staat een afbeelding van een Amerikaanse komiek: Lenny Bruce en W.C. Fields. Stockhausen was voor verscheidene popmuzikanten een lichtend voorbeeld. De Duitser bracht velen van hen – behalve de Beatles ook Frank Zappa en Pete Townshend – ertoe de technische mogelijkheden van de opnamestudio’s te verkennen. Wat betreft het gebruik van elektronica liep de eigentijdse klassieke muziek in de voorhoede. De pop volgde. Het Beatles-nummer Revolution 9, dat uitkwam een jaar na Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, was een eerbetoon aan Stockhausens compositie Hymnen.

‘Ze wilden alleen maar praten over Beethoven’

The Beatles gingen niet alleen te rade bij de avant-garde. Ook droegen ze de oude muziek een warm hart toe. Zo lieten ze zich bij drie songs inspireren door Johann Sebastian Bach. De eerste keer gebeurde in 1965 bij In My Life. Tijdens de opnamen wilde Lennon een barokke pianosolo in het midden van die song. Producer George Martin wendde zich tot Bach, speelde de solo eerst op halve snelheid en draaide hem daarna twee keer zo vlug af, zodat de piano begon te klinken als een klavecimbel. Een paar jaar later maakte McCartney kennis met de trompetsolo uit het Tweede Brandenburgse Concert en integreerde die min of meer volledig in Penny Lane. En ten slotte speelde hij met George Harrison in zijn jeugd nog wel eens luitsuites van Bach op de gitaar. Het experimenteren met de melodie en baslijn van de Bourrée uit de Eerste Luitsuite leverde het nummer Blackbird op. ‘Bach was een van onze favoriete componisten’, zei McCartney later. ‘We voelden ons erg verwant met hem.’
De belangstelling van The Beatles voor klassieke muziek viel ook pianist en dirigent Daniel Barenboim op. Hij ontmoette de bandleden bij een Londens feestje in 1970. The Beatles stonden op het punt om uit elkaar te gaan en de klassieke wereld vierde dat jaar Beethovens tweehonderdste geboortedag. Barenboim wilde met Lennon, McCartney, Harrison en Ringo Star een gesprek beginnen over hun songs. ‘Maar zij wilden alleen maar praten over Beethoven’, herinnerde hij zich. ‘Mijn gesprek met hen was zeker zo inspirerend als mijn ontmoeting met Stravinsky in 1952.’

Because is de Mondschein Sonate achterstevoren

De Amerikaanse Beatles-kenner Allan Kozinn traceert de brede belangstelling van The Beatles terug tot hun jeugd. ‘Zij luisterden naar BBC-radio, die vooral klassiek bracht. Dus bewust of niet, in hun hoofd zaten die klanken.’ En als ze zulke noten tegenkwamen, waren The Beatles niet te beroerd daar wat mee te doen. Toen John Lennon zijn geliefde Yoko Ono – een klassiek geschoold pianiste – thuis Beethovens Mondschein Sonate hoorde uitvoeren, vroeg hij haar de akkoorden achterstevoren te spelen. Op basis daarvan schreef hij vervolgens het nummer Because.
Onder invloed van producer George Martin maakten The Beatles ook meerdere songs, begeleid door klassieke strijkers, te beginnen bij Yesterday en later ook Eleanor Rigby. Halverwege de jaren zestig begon ook de klassieke wereld zelf interesse te tonen voor de popgroep uit Liverpool. Dirigent Leonard Bernstein besprak op de Amerikaanse televisie de harmonische structuur van de song Norwegian wood in een van zijn beroemde Young People’s Concerts. Dirigent en Bach-kenner Joshua Rifkin maakte in 1965 The Baroque Beatles Book, een plaat waarop hij Beatles-melodieën terugvertaalde naar de muziek van Bach, Telemann en Händel. Iets soortgelijks deed de mezzosopraan Cathy Berberian een jaar later: zij liet Beatles-nummers bewerken tot barokaria’s.
En zo inspireerden de klassieke muziek en The Beatles elkaar over en weer. Achter de rug van Stockhausen verschuilen zich nog heel wat componisten in de Lonely Hearts Club Band.