Classics To Go | 09 maart 2017

Focus Musici in de politiek

Het Nederlandse verkiezingsdebat spitst zich toe op de nationale identiteit. Maar uit de hoek van de muziek blijft het doodstil. Sybrand van Haersma Buma wil dat we weer met zijn allen het Wilhelmus gaan zingen, maar dat is het dan ook wel. Een musicus waagt zich kennelijk niet graag op het politieke toneel. Toch zijn er uitzonderingen.

Een pianostudente wordt Amerikaans minister

Politici die musiceerden kent de geschiedenis genoeg. Frederik de Grote speelde verdienstelijk fluit. Dat gold voor meerdere vorsten. Aan sommige hoven werden componisten soms beter betaald dan generaals. Zelfs na het verdwijnen van deze cultuur, toen de muziek verhuisde naar publieke zalen en theaters, dook er hier en daar wel eens een politicus op die zijn hart had verpand aan muziek. Premier Mark Rutte speelt in zijn vrije tijd klassiek piano; niet onverdienstelijk ook. Bij een blinde test in het tv-programma Podium Witteman meende hij zichzelf te horen in een Chopin-uitvoering. Maar dat bleek dan toch Vladimir Horowitz te zijn.

De Amerikaanse president Richard Nixon schreef zelfs een pianoconcert. Zijn voorganger Thomas Jefferson zei over muziek dat het de ‘favoriete hartstocht van zijn ziel was’, om er ietwat treurig aan toe te voegen dat ‘ het lot mij geboren liet worden in een land waar muziek verkeert in een staat van bedroevend barbarisme’. Hij studeerde als jongeling elke dag uren viool. Maar koos uiteindelijk voor dat andere talent: de politiek.
Het zwarte meisje Condoleezza Rice leek voorbestemd musicus te worden. Geboren halverwege de jaren vijftig in het racistische zuiden kreeg ze een voornaam die was afgeleid van de Italiaanse muziekterm con dolcezza, wat betekent ‘met zoetheid’. Haar moeder gaf muziekles aan een middelbare school en Condoleezza besloot dat ze concertpianiste wilde worden. Maar gaandeweg ontmoette ze musici die ze getalenteerder vond dan zichzelf. Bevreesd dat ze de top niet zou halen, schakelde ze over op politicologie. Achteraf wellicht een goede keuze, want Rice bracht het tot minister van Buitenlandse Zaken onder George W. Bush. Niettemin bleef ze piano spelen. Met cellist Yo-Yo Ma vertolkte Rice een bewerking van een Vioolsonate van haar favoriete componist Brahms. ‘Een componist’, verklaarde ze, ‘die hartstochtelijk is, zonder sentimenteel te worden.’

‘Van pianist tot premier, wat een degradatie’

Beroemde klassieke musici die de politiek ingaan zijn zeldzaam. Het bekendste voorbeeld is de pianist Jan Paderewski, die vlak na de Eerste Wereldoorlog de eerste premier van het onafhankelijke Polen werd. Hij hield het welgeteld zo’n drie maanden vol. Misschien bracht de Franse premier Georges Clemenceau hem op andere gedachten. Paderewski was in Parijs voor onderhandelingen over de Vrede van Versailles. In de wandelgangen hoorde hij geruchten dat geallieerden hun toezeggingen aan Polen over het krijgen van stukken van Duitsland niet gingen nakomen. En dus vroeg hij een onderhoud aan met Clemenceau. Beide mannen hadden elkaar nog nooit ontmoet. En toen zij elkaars hand schudden, vroeg de Franse politicus tussen neus en lippen door of zijn Poolse ambtsgenoot toevallig familie was van de beroemde concertpianist Paderewski. ‘Ik ben hem’, antwoordde de Pool. Clemenceau schudde enigszins mismoedig het hoofd. ‘Van pianist tot premier’, zei hij, ‘wat een degradatie.’ Korte tijd later stapte Paderewski uit de politiek en pakte zijn loopbaan als concertpianist weer op.

Een wat langere politieke adem had de Italiaanse componist Giuseppe Verdi. Zijn opera Nabucco, en vooral het immens populaire ‘Slavenkoor’, werden symbool voor het streven naar politieke eenwording in Italië, dat in die tijd deels onder het juk van Oostenrijk viel. Viva Verdi! riepen de nationalisten. Daarin zat een geheime boodschap, want de verpersoonlijking van het eenwordingsideaal in Italië was koning Victor Emanuel II. In Viva Verdi, stond Verdi voor: Vittorio Emanuela Re D’Italia, ofwel Victor Emanuel Koning van Italië. Verdi hield aan zijn bijdrage een parlementszetel in Rome over. Niet dat hij er veel interesse voor had, maar hij aanvaardde de plek als een symbolische daad, om te laten zien dat de eenwording hem ter harte ging. Veel was hij er niet, totdat op een dag ineens auteursrechten op de agenda prijkten.

Geen beroemd musicus, maar op zijn minst een zeer verdienstelijk pianist was de Duitse politicus Helmut Schmidt. In 1953 kwam hij voor de SPD in de Bondsdag en in de 70-ger en 80-ger jaren was hij gedurende acht jaar Bondskanselier van Duitsland. Op zijn repertoire stond onder meer het Eerste pianoconcert van Tsjaikovski. Samen met pianisten Justus Franz en Christoph Eschenbach speelde hij het Concert voor drie piano’s van Mozart. En met Gerhard Oppitz als vierde pianist maakte hij voor het label Deutsche Grammophon zelfs een plaatopname van het Concert voor vier piano’s van Johann Sebastian Bach.

Musici tonen zich wel politiek bewust

Vandaag de dag zie je weinig musici in politieke functies, wat niet wil zeggen dat politiek hen koud laat. Pianist Daniel Barenboim gebruikt zijn invloed als musicus voor de politieke zaak. Zo begon hij het West-Eastern Divan Orkest, waarin Israëliërs en Arabieren samen musiceren. Ook was hij de eerste die het taboe doorbrak op het uitvoeren van Wagners muziek in Israël, wat tot felle reacties leidde. Er was toch een stilzwijgende afspraak dat de antisemitische componist – en favoriet van Hitler – daar niet gespeeld werd. Dirigent Valery Gergiev roept veel weerstand op, vanwege zijn openlijke steun aan de Russische president Vladimir Poetin. En uiteraard zijn componisten van vandaag niet wars van politiek in hun werken. Maar zal ooit een musicus president worden van een land? Popzanger Youssou N’Dour wilde enkele jaren geleden meedoen aan de presidentsverkiezingen in Senegal, maar zijn kandidatuur strandde om schimmige redenen bij de rechter. Wel werd hij daarna als pleister op de wonde minister van Toerisme. Schrijvers en dichters bekleedden wel de hoogste post in hun land, zoals Vaclav Havel in Tsjechië. Maar een klassiek musicus in Den Haag, daar is het nog wachten op. Volgende week zal het wat dat betreft vergeefs zoeken zijn in het stemhokje.