Classics To Go | 08 maart 2017

Album van de week Het raadsel Sokolov

Grigory Sokolov © Maxim Muratov / Interpress

Hij geeft geen interviews en hij speelt niet meer met orkesten. Pianist Grigory Sokolov filosofeert alleen nog maar met zijn vleugel over leven en muziek. En de luisteraar kan niet anders dan zich laten meevoeren naar een mysterieus universum.

‘Vanaf nu is het alles of niets’

Tegenwoordig zit de Rus Grigory Sokolov uitsluitend alleen op het podium. De toetsen spreken voor hem, want beschouwingen kunnen de muziek slechts van haar vermogens beroven, vindt hij. ‘Als ik de kracht van het woord bezat’, zei Gustav Mahler eens, ‘dan hoefde ik niet te componeren.’ Het bestaan draait wat Sokolov betreft om de waarachtigheid. Daarom zul je hem ook niet meer tegenkomen in de studio. Zo’n twintig jaar geleden besloot hij in voortaan uitsluitend live-opnamen te maken. ‘Vanaf nu is het alles of niets’, verklaarde hij in een tijd dat hij soms nog een interview gaf. Tegenwoordig zwijgt hij ook daarover. Hij gelooft in de stroom van het heden, van een uitvoering, en daar past geen ingrijpen achteraf bij. ‘Zonder “verbeteringen” komen mijn vertolkingen beter tot hun recht. Monteren verstoort het evenwicht.’
Hij maakt zichzelf schaars in een tijd van ongebreidelde reproductie, waarbij vooral technische volmaaktheid de norm is. Maar muziek ontstaat voor de Rus in het moment, uniek en onherhaalbaar: in de opnamen die door Sokolov de afgelopen drie jaar werden uitverkoren voor zijn albums is niet geknipt. Wat wel uitzonderlijk is: zijn nieuwe cd bevat werken voor piano en orkest, een samenwerking die hij zo’n tien jaar terug afzwoer.

‘In Leningrad leeft een hart dat aan u toebehoort’

Zijn nieuwe album bevat registraties van pianoconcerten: het 23^ste van Mozart (2005) en het Derde van Rachmaninov (1995). Daarbij zit ook een dvd met een zoektocht van filmmaakster Nadia Zhdanova, die zich afvraagt welke mens er schuilgaat achter de musicus Sokolov. De titel van de documentaire spreekt voor zich: A conversation that never was, een gesprek dat nooit plaatsvond. Bekenden spreken over Sokolov, maar de maestro zelf blijft zwijgen. We zien hem alleen achter het klavier. Bijvoorbeeld bij het Tsjaikovski Concours, dat hij als zestienjarige verrassend won in 1966. Ook toen al leek er in het jonge lichaam een oude geest te huizen. Maar waar die wijsheid vandaan kwam, bleef een raadsel. Sokolov groeide niet op in een muzikaal gezin. Zijn vader werkte als fabrieksarbeider. Hij maakte radio’s en – later – televisies. Wel merkten zijn ouders dat de peuter Grigory alles uit zijn handen liet vallen, wanneer hij muziek hoorde. Dan begon hij spontaan te dirigeren. Totdat er, rond zijn vijfde jaar, een piano in huis kwam. Twee jaar later studeerde hij al aan het conservatorium in Leningrad, het huidige Sint-Petersburg. In 1960 schreef een vrouw een lange brief aan de beroemde Russische pianist Emil Gilels over een tienjarige jongen die hem verafgoodde. ‘Hij houdt van u en van u alleen. Hij bezoekt al uw recitals in de stad. Hij draait thuis uw platen. Hier in Leningrad leeft een hart dat aan u toebehoort.’ Het was onder voorzitterschap van Gilels dat de jury van het Tsjaikovski Concours zes jaar later deze outsider koos als verrassende winnaar.

Hij raasde als een orkaan door Rachmaninov

De jonge Sokolov deed veel volgers dan ook aan Gilels denken. Maar als snel ontwikkelde hij een uitgesproken eigen stijl. Sokolovs spel overstijgt, zegt de Nederlandse impresario Marco Riaskoff in de documentaire, alles. Spreken in termen van techniek is simpelweg te banaal bij zoveel muzikaliteit. Dat bleek ook wel uit de recensies, geschreven de dagen na zijn optredens die nu op cd zijn vastgelegd. ‘Het publiek volgde hem waarheen hij ook ging’, schreef de London Evening Standard in juli 1995 over zijn vertolking van Rachmaninovs Derde Pianoconcert. Hij raasde er doorheen als een orkaan, vond de Times. Twintig jaar later blijft het nog steeds een bijzondere opname, intens en meeslepend. In Mozarts Pianoconcert nr.23 toont Sokolov zich van zijn poëtische kant. Hij brengt het gehoor in een staat van tedere vervoering. Wat Sokolov ook speelt, altijd is er een spirituele dimensie, iets wat werkelijker lijkt dan de werkelijkheid zelf, alsof hij wil benadrukken dat woorden en heden ten dage ook beelden kunnen bedriegen, maar muziek zijn puurheid behoudt. Of dat altijd het geval is, blijft de vraag, maar bij Sokolov geloof je erin.