Top 10 Requiems
In het Requiem, de katholieke dodenmis, wordt afscheid genomen van een overledene. De Latijnse tekst van de requiemmis is door componisten door de eeuwen heen gebruikt als basis voor een compositie waarin zij hun eigen visie op de dood geven. Sommige componisten gebruikten andere teksten – soms in een andere taal – dan de mistekst met hetzelfde doel. Voor wie en waarom schreven ze hun dodenmissen? Tien prachtige voorbeelden op een rij.
Mozart
Mozart’s Requiem is, samen met dat van Gabriel Fauré, wellicht het bekendste requiem in deze lijst en wordt door velen beschouwd als een van de mooiste requiems. Helaas stierf de componist nog voordat het werk helemaal af was. Student Franz Suessmayr voltooide daarom het stuk. Het requiem werd vooral bekend door zijn belangrijke rol in de film Amadeus, waar het Mozart min of meer de dood injaagt. Hier schrijft Mozart het werk voor de jaloerse Salieri, maar in werkelijkheid was graaf Von Walsegg de opdrachtgever. Wat wel klopt in de film is dat Mozart dit Requiem op zijn sterfbed componeerde. En dat geeft deze dodenmis ontegenzeglijk een extra lading mee.
Brahms
Ein Deutsches Requiem van Johannes Brahms is geen requiem in de traditionele zin van het woord. De componist schreef het werk namelijk niet in het dode Latijn zoals gebruikelijk was, maar in de levende Duitse taal. Zijn Requiem was dan ook niet bedoeld voor de doden. Nee, de mensen in het hier en nu moesten troost vinden in deze muziek, de nabestaanden die alleen achterblijven. Brahms begon met dit werk na de dood van zijn goede vriend Robert Schumann, maar voltooide het pas na het overlijden van zijn moeder. Niet alleen de componist zelf vond troost in het stuk, ook het publiek bij de premiere was diep geroerd.
Britten
Na de Tweede Wereldoorlog was de kathedraal van Coventry compleet verwoest. Het veertiende-eeuwse gebouw werd echter in 1962 herbouwd en Benjamin Britten kreeg opdracht een compositie voor de inwijding te schrijven. De componist had volledige artistieke vrijheid en schreef daarop het War Requiem, een nagedachtenis aan de vele doden van de oorlog. Hij droeg het op aan zijn omgekomen vrienden. Als pacifist had Britten een grote hekel aan de oorlog. Dit requiem is dan ook geen lofrede op de overwinning, maar een bittere aanklacht tegen het geweld, zoals door het werk heen te horen is aan de scherpe klanken. Luiden de kerkklokken aan het begin van dit werk voor de overledenen? Waarschijnlijk wel. Het werk eindigt niet voor niets met de vredige maar bedroevende woorden: “Geef ons eeuwige rust in het paradijs.”
Fauré
Gabriel Fauré had niet veel op met het geloof. De componist hekelde de katholieke leer rondom de dag des oordeels na de dood. Zijn Requiem is dan ook lieflijk en anti-dramatisch, een wiegelied voor de dood zelf. Je zou zelfs bijna kunnen stellen dat Fauré de dood omarmt. Dit requiem leert ons niet bang te zijn voor het einde, al gaat het misschien wat ver om, zoals Fauré, de dood ‘een bevrijding’ te noemen. Volgens de overlevering zou de componist het werk dan ook niet met een specifieke reden hebben geschreven, maar puur om ‘het plezier van het componeren zelf.’ Atheïstischer kun je het niet krijgen. Desalniettemin wordt het alom beschouwd als een van de geliefdste en mooiste requiems.
Berlioz
Het is begrijpelijk dat Berlioz zijn requiem een Grande Messe des Morts noemde. Met een massief koor en orkest (inclusief vier offstage blazersensembles!) en een totale duur van ruim negentig minuten mistaat de benaming ‘groot’ het werk inderdaad niet. Ook in zijn klank is het werk groots. Vaak barst het los in een dramatische explosie, om daarna weer heel klein en intiem verder te gaan. Berlioz schreef het werk in opdracht van de Franse overheid om de vele gesneuvelde soldaten van de revolutie in 1830 te herdenken. Niet alleen muzikaal is het werk omvangrijk, het requiem werd ook een van Berlioz’ grootste successen.
Duruflé
Het Requiem van de Franse componist en organist Maurice Duruflé heeft iets hemels. Wellicht komt dat door het gebruik van middeleeuwse gregoriaanse gezangen, waar Duruflé deze compositie op baseerde. Maar hoewel het werk vredig en rustig overkomt, is het bij musici berucht vanwege zijn moeilijkheidsgraad. Vooral de organist heeft een hele kluif aan het spelen van de vele snelle noten die het zwevende koor begeleiden. Aanvankelijk kreeg Duruflé in 1941 van het Vichy-regime de opdracht om een requiem te schrijven. De Tweede Wereldoorlog eindigde echter voordat Duruflé de compositie kon afmaken. De componist schreef echter stug door en voltooide het werk ter nagedachtenis aan zijn overleden vader. Als we Duruflé mogen geloven is deze beslist naar een betere plek vertrokken.
Victoria
Het Requiem van de Spaanse Renaissance-componist Tomás Luis de Victoria is eigenlijk geen requiem, al wordt het wel vaak zo genoemd. Het is eigenlijk een eerbewijs aan de doden: Officium Defunctorum. De componist schreef het werk na het overlijden van de Spaanse keizerin Maria van Oostenrijk, bij wie hij tot haar dood zeventien jaar lang in dienst was als hofcomponist. Het lijkt dus niet vreemd om te veronderstellen dat Victoria persoonlijk geraakt werd door haar overlijden. Met slecht zes stemmen zoekt dit requiem een manier om de dood van keizerin Maria te verwerken. Klagende dissonanten drukken het gemis uit. Hoewel het werk geen officiele dodenmis is, doet het qua intensiteit niet onder voor de echte requiems.
Dvořák
Antonin Dvořák componeerde zijn Requiem niet naar aanleiding van een persoonlijk verlies. In tegendeel, de componist schreef het werk in opdracht van ‘The Birmingham Triennial Music Festival’, destijds een van de beroemdste klassieke muziekfestivals. Dat het componeren van zijn Requiem voor Dvořák een zakelijke opdracht betrof, maakt het werk echter niet minder intens. Dit Requiem is zelfs een van de meest duistere in zijn soort. Zo eindigt Dvořák zeer pessimistisch door in het slotdeel, het Agnus Dei, thematisch terug te verwijzen naar het klagende begin. Het koor, de solisten en het grote symfonie-orkest met slagwerk zorgen dat deze zwaarmoedigheid nog intenser overkomt.
Von Biber
Over Heinrich Ignaz Franz von Bibers Requiem weten we niet veel. De barokcomponist staat voornamelijk bekend om zijn vioolcomposities en zijn eigen capaciteiten als violist. In zijn vioolwerken zette kapelmeester Von Biber een nieuwe virtuoze standaard voor het instrument, met zeer hoge en moeilijke grepen. Zijn beroemdste, en wellicht lastigste, vioolwerken zijn zijn Mysterie Sonates, waarin Von Biber reflecteert op vijftien momenten in het leven van Jezus. De componist maakte op die manier van de sonates een religieus enigma, een spirituele manier om Jezus’ leven muzikaal te ervaren. Ook in zijn requiem schept Von Biber een religieus raadsel. Voor wie schreef de kapelmeester dit magnifieke, klagelijke werk?
Verdi
Naast opera’s schreef de Italiaanse componist Giuseppe Verdi ook muziek in andere genres. Zijn Messa da Requiem begon oorspronkelijk als een ‘verzamelcompositie’ voor de overleden operavernieuwer Rossini, samengesteld door verschillende componisten. De uitvoering van dit werk werd echter op het laatste moment afgezegd, waarop Verdi het idee kreeg om zijn deel uit te werken tot een eigen requiem. Hiertoe kon hij zich echter pas enkele jaren later zetten, toen zijn idiool Alessandro Manzoni, een beroemde Italiaanse schrijver, overleed.
Bonus: Dale
Wie van koormuziek houdt en de Britse componiste Rebecca Dale (1985) nog niet kent, moet haar requiem zeker even opzoeken. Ze componeerde het overrompelende werk voor koor, orkest en solisten in 2018, ter nagedachtenis aan haar moeder, die in 2010 overleed. Het componeerproces was louterend voor de componiste: ze beschrijft het muzikale eerbetoon aan haar moeder als “een manier voor mij om een brug te bouwen terug naar haar”. Dale verwerkte in haar requiem onder andere melodieën die ze als kind al had opgeschreven.
De mooiste Requiems en andere playlists
Lees en luister ook
Sterk verhaal Hoe muziek een moord voorkwam
Top 10 Een vreemde dood
De vergelijking Requiem van Brahms
Top 10 Dodenmarsen
Het meesterwerk Mozarts Requiem
Muziek en De Dood
Het meesterwerk Requiem van Fauré