Classics To Go | 23 februari 2017

Album van de week Rafal Blechacz

Rafal Blechacz © Marco Borggreve / DG

Met zijn album over Bach keert de Poolse pianist Rafal Blechacz terug naar zijn kindertijd, de periode voordat het publiek hem, als de winnaar van het Chopin Concours, vereenzelvigde met zijn beroemde landgenoot.

‘Bach is zo universeel, voor iedereen te begrijpen’

Eigenlijk, erkent Blechacz in interviews, wilde hij als kind organist worden. Zijn eerste muzikale liefde was Bach. Al op zijn elfde won hij het Johann Sebastian Bach Concours in het Poolse Gorzów Wielkopolski. Zoals bij veel musici is ook bij Blechacz Bach een componist bij wie hij voortdurend terugkeert. ‘Hij is zo universeel, voor iedereen te begrijpen. Bij Chopin ligt dat anders. Ik stuitte destijds rond mijn tiende, gedurende het studeren van Bach op een van zijn Nocturnes, en ik herinner me dat zijn harmonieën me meteen fascineerden. Van Chopin wilde ik meer weten. Het is niet eenvoudig om greep op diens muziek te krijgen, om de goede atmosfeer te vinden.’
Blechacz staat bekend als een soort muzikale monnik, die behalve piano ook filosofie studeert. Het helpt hem te zoeken naar de ‘ongrijpbare’ essentie van de muziek. Dat betekent voor zijn stijl, dat hij in romantisch en klassiek werk, zoals Mozart en Beethoven, nog wel eens wat onderkoeld en afstandelijk kan klinken. ‘Blechacz hoeft maar een toets in te drukken en je hoort goud’, vond De Volkskrant. ‘Weinig pianisten hebben het vermogen tonen zo verregaand te ontdoen van onrust en stress. Als een wonderdokter druppelt Blechacz de weldaad in je oor. Je zult het zien, luidt zijn belofte, je kikkert ervan op. Maar als elke toon zich gedraagt als de ideale schoonzoon, komt de muziek algauw tekort.’ Dat gold in dit geval voor Mozart en Beethoven. Het zijn vooral de metafysische elementen in de muziek, die Blechacz boeien. En dan is hij bij Bach aan het goede adres.

Voor zover noten letter vormen, is het woordelijk verstaanbaar

Blechacz is voor onze begrippen ietwat excentriek. Hij reist zoals in Bachs tijd: over land. Zelden neemt hij het vliegtuig, alleen als het moet. Bij een Europese tournee gebruikt hij de auto, met zijn vader als bijrijder. ‘Op die manier voel ik me minder afhankelijk. Bovendien haat ik vliegvelden en vliegtuigen. Ze maken veel lawaai en je verliest veel tijd. Na een concert jaagt de adrenaline door mijn lichaam. Slapen lukt dan niet. Daarom vind ik het lekker om twee tot drie uur te rijden, na te denken over mijn spel, albums te beluisteren van andere pianisten of te praten met mijn vader. Bovendien hou ik van de nachtelijke stilte op de wegen.’
Er zit een ijzeren logica achter. Dat geldt ook voor zijn nieuwe Bach-album, waarop hij veel gebruik maakt van de lessen die hij als kind op het orgel leerde. ‘Die ervaring helpt me de klank helder te houden’, zegt hij. Die doorzichtigheid is wat meteen opvalt de Bach van Blechacz. Het is – zoals gebruik in de barok – meer gesproken dan gezongen, en voor zover noten letters vormen, dan ook woordelijk verstaanbaar. In de langzame delen lijkt het soms zelfs op bidden.

Thuis in Polen vindt hij de rust om zichzelf te ontwikkelen

Blechacz groeide op in Naklo, een dorp van zo’n twintigduizend inwoners in het noorden van Polen, als zoon van een verzekeringsagent. Zijn vader ontdekte als amateur-pianist dat Rafal een absoluut gehoor bezat. Samen begonnen ze aan het verkennen van zijn muzikaliteit. Vanaf zijn vijfde kreeg Blechacz pianoles. Maar pas op zijn twintigste – na het winnen van de vijf belangrijkste prijzen tijdens het Chopin Concours – kreeg de jonge Rafal het gevoel dat muziek zijn bestemming was. Hij blijft gehecht aan de atmosfeer van thuis, waar hij naar zijn gevoel de rust vindt om zichzelf te ontwikkelen. Spelen kan overal, maar zijn artistieke gedachtewereld kan alleen daar bloeien, omringd door de hem bekende bossen en zijn eigen taal. Hij is een volgeling van de Poolse wijsgeer Roman Ingarden, die studie maakte van de schoonheid en de filosofie van muziek. ‘Zijn werk lezen helpt me bij het begrijpen van mijn vrijheden en beperkingen als het gaat om het interpreteren van componisten’, zegt Blechacz. ‘Als ik geen pianist was, dan zou ik of filosoof zijn of als kerkorganist de hele dag Bach willen spelen.’