Classics To Go | 16 april 2024

Top 5 Muziek voor Oranje

De klassieke muziek heeft veel te danken aan koningen en keizers. Velen van hen droegen grote componisten een warm hart toe. Waar was Joseph Haydn gebleven zonder het vorstenhuis van Esterhazy? In de afzondering van het paleis in Eisenstadt ontwikkelde hij zijn karakteristieke stijl. ‘Zonder afleiding om me heen werd ik gedwongen om origineel te zijn’, zei deze vader van de symfonie, het strijkkwartet en het pianotrio daarover. Minder op de voorgrond, maar toch inspireerden ook Nederlandse stadhouders en vorsten componisten tot schrijven.

Wolfgang Amadeus Mozart – Variaties op het Wilhelmus (1766)

In september 1765 kwam de familie Mozart aan in Den Haag. Vader Leopold reisde met zijn beide wonderkinderen – Nannerl en Wolfgang Amadeus – ruim drie jaar in Europa rond. Zo sloeg hij twee vliegen in één klap: de wereld laafde zich aan hun talent – wat geld opbracht – en zijn kinderen laafden zich aan de wereld – wat hun muzikale kennis en inzicht opleverde. De muzikale prinses Carolina, de oudere zus van de latere stadhouder Willem V, haalde de Mozarts naar Den Haag voor een aantal concerten. Na twee optredens werden Nannerl en Wolfgang ernstig ziek, waardoor ze uiteindelijk zeven maanden in Den Haag bleven. Daar maakten ze in maart 1766 de inhuldiging van de 18-jarige Willem V als stadhouder mee. Mozart schreef voor die gelegenheid een serie variaties op het Wilhelmus.

Georg Friedrich Händel – Parnasso in festa (1734)

De moeder van stadhouder Willem V en prinses Carolina was Anna van Hannover, een dochter van de Britse koning George II. Zij was een muzikaal kind en studeerde in Londen zang, klavecimbel en theorie bij Georg Friedrich Händel. ‘Mijn beste leerling’, zou hij haar later noemen. Volgens tijdgenoten beheerste ze de moeilijkste stukken op het klavecimbel. Al vanaf haar jeugd was Anna uiteraard een begeerde huwelijkskandidate. Uiteindelijk viel de politieke keus op Willem Carel Hendrik Friso, Prins van Oranje. Na vele jaren van onderhandelingen trouwden de latere stadhouder Willem IV en prinses Anna in maart 1734 in het Paleis van St. James in Londen. En Händel schreef twee stukken voor die gelegenheid. Als cadeau maakte hij voor het feest aan de vooravond van het huwelijk zijn serenata Parnasso in festa en voor de plechtige ceremonie zelf componeerde Händel de anthem This is the Day which the Lord hath made. Eenmaal in Den Haag had prinses Anna de gewoonte om dagelijks een concert van twee uur te programmeren.

Francesco Zappa – Cello Symfonie (jaartal onbekend)

De vrouw van Anna’s zoon stadhouder Willem V, Wilhelmina van Pruissen, bezat op haar beurt ook muzikale wortels. Haar oom was de aan de fluit verslaafde vorst Frederik de Grote, in Berlijn broodheer van onder meer Carl Philipp Emanuel Bach. En daar groeide ze op. Het Nederlandse vorstenhuis won Europees aanzien door zijn huwelijksbanden met het Britse en Pruissische koningen. En daar hoorde ook een internationaal representatief hof bij, met een eigen culturele handtekening. Prinses Wilhelmina bracht uit Berlijn het daarvoor benodigde elan mee. Den Haag bruiste in die jaren van muziek. Tal van concerten waren er te horen en de stad huisvestte een Frans en Duits operahuis. Verschillende componisten vonden in die tijd onderdak aan het Haagse hof. Onder hen bevond zich de Italiaanse cellovirtuoos Francesco Zappa, wiens composities later ook bijna naamgenoot en popster Frank Zappa inspireerden. Hij werkte meer dan twintig jaar voor de Oranjes.

Bernard Zweers – Kroningscantates voor Wilhelmina (1898)

Waar in Engeland tot de dag van vandaag kroningsmuziek wordt geschreven, raakten deze tradities van de Oranjes enigszins in het slop, nadat Willem V naar Engeland moet uitwijken voor de Franse veroveraar Napoleon. De teruggekeerde Willem I wordt in 1815 officieel de eerste Nederlandse koning met een inhuldiging in Brussel. Generaties volgen elkaar dan op. In 1898 komt Wilhelmina op de troon. Voor die plechtigheid schrijft componist Bernard Zweers twee kroningscantates. Hij maakte vaker muziek voor speciale gelegenheden, bij Vondels toneelstuk Gijsbrecht van Aemstel voor de heropening van de Stadschouwburg in Amsterdam en de orkestouverture Saskia voor de herdenking van Rembrandts 300ste geboortedag.

Wibi Soerjadi – Koninginnedag-parafrase (1992)

Op een gure Koninginnedag in 1992 stond er in de openlucht in Rotterdam een optreden van de 21-jarige pianist Wibi Soerjadi gepland voor koningin Beatrix. De omstandigheden waren kil, maar de muziek verwarmde de harten. Hij verraste de vorstin en de rest van Nederland voor de televisie met een eigen werk, de Koninginnedag-parafrase, een verzameling van bekende Nederlandse melodieën, die begint met variaties op Oranje boven, leve de koningin en waarin ook Het Wilhelmus en Lang zal ze leven terug te vinden zijn. Het zijn thema’s die zich niet eenvoudig laten combineren, maar Soerjadi wist ze toch vloeiend met elkaar te mengen.

Ook Andre Rieu maakte in zijn speciaal voor de inhuldiging van Koning Willem Alexander gecomponeerde Kroningswals gebruik van een aantal bekende volksliedjes. Vanzelfsprekend met aansprekend resultaat: het hele Museumplein in Amsterdam zong op de avond 30 april 2013 ‘Wij houden van Oranje’!