Classics To Go | 17 november 2016

Het meesterwerk Fanfare for the Common Man

‘De gewone man knapte het vuile werk op in de oorlog’, vond de Amerikaan Aaron Copland. Vandaar dat hij hem een eerbetoon bracht in zijn Fanfare for the common man. Sindsdien is deze muziek het lijfstuk van Amerika.

Vice-president Wallace sprak over ‘de eeuw van de gewone man’

Amerika bevindt zich in een politiek woelige tijd. Met Donald Trump als nieuwe president rekende – in de ogen van de media – de gewone man af met de ‘kliek’ in Washington. Die gewone man voelde zich miskend. Eens vormde hij de kern van de Amerikaanse droom, van het volk. Bijvoorbeeld in de jaren veertig, aan het begin van de Tweede Wereldoorlog, toen Aaron Copland zijn meesterwerk Fanfare for the common man opdroeg aan de gewone man die vice-president Henry Wallace prees in een van zijn oorlogstoespraken. In mei 1942 sprak hij over de strijd op het wereldtoneel ‘de mars voor vrijheid van de gewone man’. Ook voorspelde hij dat ‘de eeuw die voortkomt uit de oorlog de eeuw kan en moet zijn van de gewone man’. Wallace’s toespraak zou in deze tijd worden gezien als een links manifest, dat pleitte voor economische gelijkheid en een eerlijke verdeling van kennis en welvaart.
Zijn woorden inspireerden de componist Aaron Copland, die door dirigent Eugene Goossens van het Cincinati Symphony Orchestra was gevraagd om een korte fanfare, te spelen aan het begin van elk concert en bedoeld om het volk muzikaal moed in te spreken. Goossens had veel succes met zo’n verzoek aan Britse componisten gedurende de Eerste Wereldoorlog. Achttien Amerikanen schreven een fanfare voor hem in het seizoen 1942-1943. Maar alleen Fanfare for the common man van Copland weerstond de tand des tijds.

‘Het was de gewone man die in de oorlog het vuile werk deed’

De fanfare van Copland telde slechts drie minuten, maar was meteen vanaf de première in 1943 een Amerikaans icoon – niet in de laatste plaats vanwege die aansprekende titel. De Tweede Wereldoorlog verenigde de geesten, en vooral dankzij de toespraak van Wallace, werd de gewone man het symbool van het land. Want de common man bevocht per slot van rekening op al die vreemde kusten de vrijheid die Amerika heilig achtte. Copland had nog wel even op de titel gepuzzeld. De schetsen van de partituur laten zien dat hij ook dacht aan Fanfare for a Solemn Ceremony, Fanfare for Four Freedoms, omdat het lekker allitereert ook, Fanfare for the Spirit of Democracy en Fanfare for the Rebirth of Lidice, een Tsjechische stad die was vernietig door de nazi’s. ‘De uitdaging was om een traditionele fanfare te schrijven, muziek krachtig klonk en meteen tot het hart van mensen zou spreken, maar toch ook een eigentijdse uitstraling moest hebben’, schreef Copland later. Achteraf was de titel niet meer dan logisch, vond hij. ‘Het was tenslotte de gewone man die al het vuile werk in de oorlog en het leger opknapte. Hij verdiende een fanfare.’
De opdrachtgever Goossens was ingenomen met het resultaat. ‘De titel is net zo origineel als de noten’, liet hij de componist weten. ‘Ik denk zelfs dat het stuk zoveel indruk zal maken, dat de première om een betekenisvolle datum vraagt. Als het jou schikt, plannen we de fanfare op 12 maart 1943, twee dagen voordat de gewone man zijn inkomensbelasting moet betalen.’

En zo geschiedde.

Amerika ging aan de haal met Coplands fanfare

Na die gedenkwaardige première vond de Fanfare for the common man breed ingang bij het Amerikaanse volk. ‘Sinds dat moment hoorde ik het stuk vaak en in veel vormen’, zei Copland. ‘Door de band van de luchtmacht, maar ook door de popgroep Emerson Lake and Palmer. Ik moet bekennen dat ik de voorkeur geef aan het origineel.’
Amerika ging aan de haal met Coplands muziek. Donald Trump beklom er het podium mee na zijn verrassende verkiezingszege vorige week. Bob Dylan en de Rolling Stones openden er hun concerten mee. De fanfare klonk bij de eerste beëdiging van Barack Obama tot Amerikaanse president en bij de landing van Space Shuttle Endeavour, na zijn laatste vlucht. De New York Philharmonic speelde hem in Manhattan bij de opening van het 9/11 Museum, over de terroristische aanslagen van 11 september 2001. Sportclubs stoken er het supportersvuur mee op voorafgaand aan wedstrijden. De muziek wordt gespeeld om te treuren en te vieren, in de oervorm of als uiting van de eigentijdse cultuur.

De common man keert terug in de Derde Symfonie

De fanfare bleef ook rondspoken in het hoofd van Copland zelf. Mede door deze muziek werd hij bekend als de man ‘die de Amerikaanse muziek uit de wildernis’ gidste. Deze woorden werden gesproken door de componist en dirigent Leonard Bernstein. Voor de oorlog waren er een paar werken die in aanmerking kwamen voor de titel Grote Amerikaanse Symfonie. Maar na de vernietigende strijd vielen die werken, hoe mooi ook, in een zwart gat. Het gevoel heerste dat er een nieuw stuk nodig was een stem te geven aan de vreugde over de overwinning op het kwaad van het nazisme, maar eveneens aan de hoop en angst voor de toekomst.
In de slotjaren van de oorlog vroeg de dirigent Serge Koussevitsky of Copland een nieuwe symfonie wilde schrijven voor zijn Boston Symphony Orchestra. Deze Derde Symfonie die in 1946 in première ging, weerspiegelde, zo vond Copland, ‘de euforische geest van het land in die tijd’. Het werd zijn langste werk. En voor het slotdeel greep hij terug op het centrale thema van zijn beroemde Fanfare for the common man. In de symfonie weerklonken gevoelens van heroïek en optimisme. Het was de Verenigde Staten ten voeten uit. ‘Deze symfonie’, zei Leonard Bernstein, ‘is een Amerikaans monument, net zoals het Washington Monument of de Lincoln Memorial.’ En dat allemaal met dank aan die beroemd fanfare.