Kinderklassiek Muzikale dieren

Begrafenisstoet voor een jager

Soms verkneukelen de dieren zich over het heengaan van de mens, zoals in de Eerste Symfonie van Gustav Mahler. In het derde deel ervan herkennen we allemaal het kinderlied ‘Vader Jacob’ – alleen dan in het droevige mineur. Op dat deuntje de dieren uit het bos een begrafenisstoet voor een gestorven jager. Iedereen trekt een droevig gezicht, maar naarmate de muziek vordert, slaat treurnis om in vreugde, want uiteindelijk zijn de dieren blij dat hun vijand er niet meer is. Mahler verstopte het verhaal in zijn muziek. Het deel draagt geen beeldende titel die de luisteraar vertelt wat hier aan de hand is.

Peter en de Wolf

In andere werken is de band met de dierenwereld duidelijker, omdat er een uitgesproken verhaal aan ten grondslag ligt. In de jaren dertig schreef Sergei Prokofjev zijn beroemde muzikale sprookje Peter en de Wolf voor een jeugdtheater in Moskou, over een kleine jongen die een wolf vangt. De componist gaf elk personage – ook de dieren – een instrument en een herkenbaar motief mee. De fluit floot, de hobo snaterde, de klarinet miauwde en de boze wolf blies op de hoorns, traditioneel instrumenten van de jacht. Voor veel kinderen is Prokofjev de eerste kennismaking met klassieke muziek.

Lees ook alles over de prachtige app met dit muzikale verhaal

Carnaval der Dieren

Niet verhalend, maar wel zo illustratief blijft het Carnaval der Dieren van Camille Saint-Saëns. Hij schreef het als een soort grap voor vrienden. Hij voerde het werk maar één keer in zijn leven uit, tussen de eigen schuifdeuren. En het mocht tijdens zijn leven niet in druk verschijnen. Hij vond kennelijk dat de muziek zijn status als een serieuze componist ondermijnde. Maar dertig jaar na Saint-Saëns’ dood het Carnaval der Dieren alsnog uitgegeven, en groeide uit tot zijn grootste hit.
In twaalf van de veertien delen schetst de componist een – vaak – humoristisch beeld van een diersoort: van het majestueuze voortschrijden van de leeuw tot de gracieuze drijvende zwaan. Tussen die koninklijke dieren in komt er een bonte stoet langs van kippen, hanen, muilezels, schildpadden, langoren, kangoeroes, de logge olifant krijgt gestalte in de zware klank van de contrabas en de xylofoon verbeeldt de rinkelende botten van fossielen. Veel beeldender en speelser wordt het niet.

Babar, het olifantje

Een andere Franse componist, Francis Poulenc, liet zich inspireren tot zijn l’Histoire de Babar door de kinderverhalen over het olifantje Babar, dat in de stad opgroeit nadat jagers zijn ouders doden. Maar als hij groot is, keert hij terug naar de wildernis om aanvoerder van een kudde te worden. Poulenc componeerde er een pianostuk van, dat Jean Françaix bewerkte voor orkest.

Van apendans tot wilde zwanen

Ook componisten uit vervlogen tijden maakten dierenmuziek. Josquin Desprez gebruikt in het lied El grillo de krekel om een punt te maken over de liefde: dat dier zingt misschien minder mooi dan een vogel, maar hij houdt het langer vol – en volharding is in de ogen van Desprez een doorslaggevende factor in relaties. Hier dienen dieren als een serieuze metafoor. Georg Philipp Telemann daarentegen gebruikte de fauna langs de oevers van de stadsmeren in Hamburg in zijn grillige en grappige Alster Ouverture, met een concert van kikkers en kraaien opneemt, waarin de musici ongegeneerd vals mogen spelen.
Er zijn tal van voorbeelden, van de Apendans van de 17de-eeuwse Brit Henry Purcell tot de Wilde Zwanen van de hedendaagse Fin Einojuhani Rautavaara. De muziek kent zijn eigen dierentuin en wildernis, die even rijk is als de schepping.

Lees en luister ook

• Playlist Muzikale dierentuin

• Het meesterwerk Vier Jaargetijden

• Sterk verhaal De hond van Bruckner

• Kinderklassiek Disney Fantasia

• Playlist Slaap lekker, welterusten

• Top 24 Tijl Loves Klassiek

• Top 10 Klassieke muziek apps