Guido van Oorschot | 28 mei 2015

De vergelijking Mozarts Klarinetconcert

Een klarinet die speels dartelt, of juist gewichtloos door de ruimte zweeft? In zijn Klarinetconcert ontdekt Mozart het veelzijdige talent van een bijzonder instrument.

Het Klarinetconcert is Mozarts laatste instrumentale compositie. Hij voltooide het meesterwerk in oktober 1791, twee maanden voor zijn overlijden op 35-jarige leeftijd. Dat zijn jaloerse collega Antonio Salieri hem zou hebben vermoord, is een hardnekkig verzinsel. Tijdgenoten hielden het op hitziges Frieselfieber, ofwel reumakoorts.
Toen Mozart de orkestpartijen van het Klarinetconcert uitschreef, liet hij zich het leven smaken. Aan zijn vrouw Constanze, die aansterkte in een kuuroord, schreef de componist dat hij zich tussendoor ontspande met biljart, koffie en ‘een heerlijk pijpje tabak’. De première van het Klarinetconcert vond half oktober plaats in Praag. De solist was Anton Stadler, een goede vriend met wie Mozart geregeld musiceerde.
Stadler speelde zijn noten op een zelf ontworpen instrument, de bassetklarinet. Ten opzichte van de gewone klarinet kent die vier lage tonen extra. Het curieuze instrument heeft de 18de eeuw niet overleefd. Hedendaagse solisten moeten dan ook kiezen: óf Mozarts Klarinetconcert spelen op een gereconstrueerde bassetklarinet, óf grijpen naar een standaardklarinet (met als vervelende consequentie dat de laagste tonen moeten worden verlegd).
De musici die hieronder de revue passeren – Martin Fröst, Sabine Meyer en Eric Hoeprich – bespelen alle drie een bassetklarinet.

Martin Fröst (opname 2010)

De Zweedse virtuoos Martin Fröst (1970) doet iets wat maar weinigen durven: hij neemt niet alleen de solopartij voor z’n rekening, maar leidt al spelend ook de Deutsche Kammerphilharmonie Bremen. Het eerste deel opent met een orkestinleiding, waarin Mozart het muzikale materiaal presenteert. Na een elegante, ‘zingende’ opening volgen zuchtmotieven (0:06). Een melodische overkapping voert naar de luider gespeelde herhaling (0:18).
Snel nadat de solist zich heeft gemeld (1:56) klinken de eerste, lage bassetklarinettonen (2:21). Vanaf 3:12 gooit Mozart zich verder in de diepte. Intussen blaast Martin Fröst met alle gemak van de wereld. Zijn klank zeilt de wereld in alsof er geen lucht voor uit de longen moet worden gepompt en er geen vingers van vlees en bloed moeten zwoegen.

Sabine Meyer (opname 1985)

Sabine Meyer (1959) is ‘s werelds beroemdste klarinettiste. In 1982 was ze de eerste vrouw die toetrad tot een mannenbolwerk: de Berliner Philharmoniker. De machtige chef-dirigent Herbert von Karajan had haar persoonlijk aangesteld. Het orkest nam wraak en stemde haar na krap een jaar alweer weg.
In 1990 nam Meyer Mozarts Klarinetconcert op met de Staatskapelle Dresden en de Nederlandse dirigent Hans Vonk. Ze laten perfect horen waarom het middendeel zo vermaard is (en het schopte tot de filmmuziek van Out of Africa): peinzende melodieën in de klarinet, die lijkt te zweven op de thermiek van het orkest. Meyer speelt mee vanaf het begin en vanaf 0:30 herhaalt het orkest haar thema. Bij 1:00 komt er een haasje-over op gang van traag neerdalende tonen. Vanaf 2:00 introduceert de klarinet nieuwe motieven, die gepaard gaan met subtiele versieringstonen. Let ook op de lage bassetklanken vanaf 2:43.

Eric Hoeprich (opname 1985)

De oren moeten even wennen: de Amerikaan Eric Hoeprich (spreek uit: ‘Hoopritsj’, 1955) speelt een halve toon lager dan Fröst en Meyer. Hoeprich musiceert dan ook met Frans Brüggen en het Orkest van de Achttiende Eeuw. Hun authentieke instrumenten volgen de lagere toonhoogte die in Mozarts tijd gebruikelijk was. De bassetklarinet van Hoeprich heeft ook een iets gevlamdere klank dan die van Fröst en Meyer. Hoeprich bouwde zijn instrument zelf en heeft intensief gespeurd naar het klarinetgeluid dat Mozart moet hebben gehoord.
Dat Hoeprich en Brüggen een stevige achtergrond hebben in de oude muziek, hoor je ook aan de gedetailleerde manier waarop ze noten verlengen of verkorten, vloeiend aan elkaar spelen of juist puntig markeren. Ze benaderen de muziek een tikje ‘sprekender’ dan Fröst en Meyer. Het slotdeel van het Klarinetconcert kent trouwens de vorm van coupletten met een refrein. Hoeprich zet het licht en speels in.

De vergelijking

Wie van een virtuoos zwevend Klarinetconcert houdt, is bij Martin Fröst aan het juiste adres. Sabine Meyer kiest de elegante benadering, ze speelt fijnzinnig en gepolijst. De eigenzinnigste solist is Eric Hoeprich: zijn toon en aanpak kennen de meeste tekening.
De smaak te pakken? Dan kun je met Mozarts Klarinetconcert voorlopig vooruit. Er bestaan handenvol opnamen van. Een opvallende lezing is die van de jazzlegende Benny Goodman. Fraai is ook het spel van de Israëlische klarinettiste Sharon Kam. Fans van het authentieke musiceren vergelijken Hoeprich met Wolfgang Meyer (de broer van Sabine) en Lorenzo Coppola.