Top 20 Decemberkado’s

Eén worden met Beethoven

Eerlijk is eerlijk, de complete Beethoven-sonates van pianist Maurizio Pollini zijn wat duurder dan het tientje, waar de Amerikaanse auteur William F. Buckley jr. hierboven over sprak, maar de Italiaan ging ook niet over één nacht ijs. Bijna veertig jaar nam hij de tijd en aandacht om ze allemaal vast te leggen, om met elk ervan één te worden. Dus je kunt er ook gerust veertig jaar naar luisteren.

Een verbintenis gesloten in de hemel

Een andere bijzonder pianist won dit jaar de Edison Klassiek als beste instrumentale solist. De Rus Arcadi Volodos kreeg de prijs voor het album dat hij wijdde aan de Catalaanse componist Federico Mompou, een introverte man die in de twintigste eeuw schilderde met noten. Volgens de vakjury van de Edisons zijn de Catalaan en de Rus – zoals de Amerikanen zeggen – a match made in heaven. ‘Het spel van Volodos is geestrijk en fantasievol, het palet aan nuances en sferen schier eindeloos.’

Een oude en nieuwe meester

Nou vooruit nog één pianist dan, want tenslotte komt al het goede in drieën. De Chinees Lang Lang nam een Mozart Album op, met de oude muziek-pionier Nikolaus Harnoncourt. Menig wenkbrauw zal zich hebben gefronst in de klassieke wereld, want ze zijn op het oog geen voor de hand liggend duo, maar voor het oor werkt het wonderwel. En beide mannen beleefden er zelf ook plezier aan. ‘Hij nam me mee naar de tijd waarin Mozart zijn pianoconcerten schreef’, zei Lang Lang over Harnoncourt. ‘Ik kom zelden mensen tegen met zo’n open geest’, vond de dirigent op zijn beurt van de pianist. Een gelukkig huwelijk tussen kennis en spelplezier.

Een leven lang Rachmaninov

Het is misschien wel de mooiste uitspraak van een klassiek componist. ‘Er is genoeg muziek om een mensenleven mee te vullen, maar nooit genoeg leven om alle muziek te beluisteren.’ Was getekend: Sergei Rachmaninov. De bijdrage die de Rus zelf aan de muziekgeschiedenis toevoegde, staat op de 32 cd’s van de Complete Works, met topuitvoeringen van onder meer pianisten – want dat was Rachmaninov in de eerste plaats – als Martha Argerich, Vladimir Ashkenazy, Jorge Bolet, Alexis Weissenberg, Elisabeth Leonskaja en Nelson Freire. Daar kun je een leven lang naar luisteren. Ook verkrijgbaar voor een speciale prijs bij NRC Handelsblad.

De zachte handen van Claudio Abbado

Aan het rijke leven van een aantal grote dirigenten kwam afgelopen jaar een einde. In januari stierf de Italiaan Claudio Abbado, zoon van een Milanese violist, die eind jaren tachtig de opvolger werd van de legendarische Herbert von Karajan als chef van de Berliner Philharmoniker. Voor het eerst hadden de orkestmusici zelf een stem in wie hen ging dirigeren. Het bleek een cultuurshock: de dictatuur veranderde plotseling in een democratie. Het was even wennen, maar Abbado maakte met zijn zachte handen prachtige opnamen. Hij deed dat vooral voor Deutsche Grammophon, maar – in zijn tijd bij de Berliner – bivakkeerde Abbado ook een poos bij RCA en Sony. Van die jaren verscheen een box met 39 discs, die een goed beeld geven van Abbado’s veelzijdigheid: het repertoire omvat ruim drie eeuwen, van Bach tot Rihm.

Brüggen geeft Haydn karakter

In augustus ontviel Nederland een van zijn grote oude muziek pioniers: blokfluitist en dirigent Frans Brüggen. Hij werd net geen tachtig. Maar hoe broos hij de laatste jaren ook oogde op de bok, met zijn Orkest van de Achttiende Eeuw gaf hij de muziek altijd een magisch randje. Dat geldt ook voor zijn versies van 42 van de 104 Haydn Symfonieën, die Decca samenbracht in één box. Bij zoveel symfonieën van één componist dreigt het gevaar dat het allemaal klinkt als één grote brij, maar Brüggen weet elke symfonie een eigen karakter mee te geven. Een historische prestatie. De box is exclusief verkrijgbaar bij de Vereniging Klassieke Zaken.

Oude muziek met de frisheid van gisteren

Nauwelijks een maand na Brüggen overleed ook de Britse dirigent Christopher Hogwood. Met zijn Academy of Ancient Music maakte hij veel gedenkwaardige opnamen op historische instrumenten. Hij was een onvermoeibare ontdekkingsreiziger in de oude muziek, die ons met nieuwe oren leerde luisteren naar werken die al eindeloos waren uitgevoerd en opgenomen. In handen van Hogwood kwam oude muziek tot leven, met een stuwkracht alsof ze gisteren geschreven was. Veel van die opnamen zijn terug te vinden in de box The Baroque Era, zoals de mooie Hoboconcerten van Vivaldi met de Nederlandse hoboïst Frank de Bruine.

‘Dit is hoe een orkest moet klinken’

Een historisch document is de Wiener Philharmoniker Edition, een overzicht in 64 cd’s van evenzoveel jaren aan Decca-opnamen. Toen de Wiener Philharmoniker in 1842 werd opgericht, koos zij voor een democratische structuur: de uit het Habsburgse hoforkest afkomstige musici wilden niet weer speelbal worden van de willekeur en intriges, die ze maar al te goed kenden uit de keizerlijke wandelgangen. Ze ontkwamen er niet aan, alleen nu orkestreerden ze die zelf. Het kon niet anders dan dat het gezelschap zou uitgroeien tot een van de beste orkesten ter wereld, want het woonde in Wenen, het hart van de klassieke muziek, op de stoep van de componisten die – na Beethoven – de symfonie een nieuw leven gaven: Johannes Brahms, Anton Bruckner en Gustav Mahler. ‘Dit is hoe een orkest moet klinken’, zei de beroemde dirigent Bruno Walter ooit.
Ook verkrijgbaar via bol.com.

De tenor van wie niemand genoeg kan krijgen

De loopbaan van een operaster kent vier fasen, vertelde sopraan Roberta Alexander eens: ‘Who the hell is Roberta Alexander, get me Roberta Alexander, get me someone like Roberta Alexander en – tenslotte – who the hell is Roberta Alexander. De Duitser Jonas Kaufmann zit alweer een paar jaar in de fase ‘get me Jonas Kaufmann’. Hij is ongetwijfeld de meest gewilde tenor van zijn generatie. Niet verwonderlijk dat er veel opnamen van hem verschijnen. Decca verzamelde vier albums in een box, met in totaal 50 ‘great arias’, waaronder het Wagner-album dat hem onlangs een Edison opleverde. Uit het juryrapport: “Kaufmann is de grootste tenor van onze tijd en Wagner laat zijn stem in volle rijpheid bloeien. Zoals bij veel grote kunst lijkt dat aanvankelijk vanzelfsprekend. Tot je je realiseert hoe uniek het is.”
In het bij Sony net verschenen You mean the world to me richt Kaufmann zich op het Berlijnse repertoire uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw, de woelige tijd tussen twee wereldoorlogen.

In goed gezelschap met Yo-Yo Ma

Een bijzonder jaar was 2014 ook voor de Amerikaanse cellist Yo-Yo Ma. Hij mocht in september de Concertgebouw Prijs in ontvangst nemen. Hij prees Nederland als een plek waar hij kansen kreeg om zijn muzikale visie en vakmanschap te verbreden. Hoe dat in zijn werk ging is mooi vastgelegd in een cd-boekwerk met de titel In goed gezelschap. Dat vertelt in woorden en noten over de vruchtbare wisselwerking tussen de Amerikaanse cellist en het Nederlandse muziekleven. Het boek bevast vijf cd’s waarop Bach, Boccherini en Vivaldi gebroederlijk staan naast moderne componisten zoals Horsthuis, Reijseger en Tan Dun, die zich door Yo-Yo Ma lieten inspireren.

Ode aan het wonder Dietrich Buxtehude

Een van Yo-Yo Ma’s beste vrienden – dirigent Ton Koopman – werd dit jaar zeventig, zijn Amsterdam Baroque Orchestra vierde de 35^ste verjaardag, en beiden voltooiden daarin een groots project: opera omnia, ofwel de ‘volledige’ werken, van barokcomponist Dietrich Buxtehude. Alles wat de dirigent van de Duitser wist te achterhalen, is nu opgenomen. Tot de bewonderaars van Buxtehude behoorde Johann Sebastian Bach, die als jongeling een voettocht van zo’n vierhonderd kilometer ondernam om Buxtehude in zijn woonplaats Lübeck te beluisteren. Hij bleef zelfs nog drie maanden langer weg dan hij verlof had gekregen van zijn baas, zozeer raakte hij gefascineerd door diens muziek. Wie de opnamen van Koopman beluistert weet waarom. Negen jaar werkte de Nederlander eraan. Het resulteerde in twintig cd’s, die afzonderlijk verkrijgbaar zijn, maar nu ook in één doos.

Meesterlijk vertelde Winterreise

Bariton Matthias Goerne kwam aan het einde van een zes jaar lange weg langs de liederen van Franz Schubert. Negen delen telt de reeks en het slotakkoord kwam onlangs met Winterreise, wat ongetwijfeld de meest intense en indrukwekkende liederencyclus is uit Schuberts werk, en wellicht uit de muziekgeschiedenis. Een jongeling trekt door een bar winterlandschap nadat zijn geliefde hem heeft afgewezen. De gedichten van Wilhelm Müller voeren je mee naar een duister universum van hoop en wanhoop. Maar ze kregen pas het eeuwige leven door Schuberts prachtige verklanking. En Goerne vertelt ze meesterlijk.

Een ander licht op Mozart

De charismatische Griekse dirigent Teodor Currentzis zondert zich af in de Russische industriestad Perm, op de grens van Siberië, waar hij de ruimte en tijd kreeg om in alle rust de drie beroemde Da Ponte-opera’s van Mozart op te nemen. Het is voor hem de enige manier om iets toe te voegen aan de talloze bestaande uitvoeringen. Het vastleggen van Le Nozze di Figaro, Don Giovanni en Cosi fan tutte laat zich, zegt Currentzis, vergelijken met een zwangerschap: wie het wonder wil ervaren, moet het de tijd geven om het in zich te laten groeien. Met zijn MusicaAeterna werpt hij inderdaad een ander licht op deze Mozart opera’s.

Mooie vergezichten en intieme oorden

Veel barokgezelschappen zijn niet alleen bezig met het geven van een nieuw elan aan oude muziek, maar ook met het zoeken naar een verbinding met moderne genres als jazz en pop. Dat geldt onder meer voor de Holland Baroque Society, die onder de titel Old, New & Blue een album maakte met de jazztrompettist Eric Vloeimans. Het werd een afwisselende reis door vijf eeuwen, van Josquin des Prez tot Vloeimans, langs mooie vergezichten en intieme oorden. Hoe klassiek en popmuziek elkaar beïnvloeden mag blijken uit Blackbird van The Beatles, een thema van Bach dat Paul McCartney omvormde tot een popsong en dat op dit album weer ‘klassiek’ wordt. Het bewijst weer eens de juistheid van Duke Ellingtons woorden dat er maar twee soorten muziek bestaan: goed en slechte. Elk ander onderscheid is kunstmatig. En dit album behoort zeker tot de goede muziek.

Wegzinken met gesloten ogen

Intiem en liefdevol is de manier waarop de Franse violist Renaud Capuçon en de Georgische pianiste Khatia Buniatishvili met elkaar musiceren in Vioolsonates van César Franck en Edvard Grieg en de vier Romantische Stukken van Antonín Dvořák. Op zich niet zo vreemd: Franck schreef zijn sonate als een huwelijkscadeau voor de Belgische violist Eugène Ysaÿe, de Derde Vioolsonate van Grieg zindert van emoties, en aan Dvorak kon je het schrijven van een mooie melodie wel overlaten, daar was hij een ongeëvenaard grootmeester in. Echt een album om – met gesloten ogen – in weg te zinken. Het past volmaakt bij decemberavonden.

Levendige Messiah van Händel

Eén klassiek stuk mag niet ontbreken in de dagen richting kerst: de Messiah van Georg Friedrich Händel, het oratorium over de komst van de Messias, met het befaamde jubel en juichkoor, het Hallelujah. De Franse dirigente Emmanuelle Haïm en haar Concert d’Astrée maakten een nieuwe vertolking met vier uitmuntende Engelse solisten. Haïm staat altijd garant voor een levendige en frisse benadering van de barokmuziek die zij onder handen neemt. En dat geldt ook zeker voor Händels Messiah, waar een heldere stuwkracht achter zit.

Verzameling voor de Kerst

Kerstmuziek is er genoeg in deze periode. Deutsche Grammophon komt met een verzameling van 111 Christmas Classics, verspreid over vijf cd’s. Van Gregoriaanse Gezangen tot Benjamin Britten; een reis door de tijd van hoe wij kerst muzikaal beleven. Een soortgelijk album met drie cd’s verscheen bij Warner Classics, onder de titel Klassieke Kerst – Classic FM.

Nieuwe kerstontdekkingen van Paul van Nevel

Alles wat er rond de geboorte van Christus gebeurde, inspireerde componisten. De geboorte zelf, maar ook de drie wijzen, de wrede vorst Herodes, de vlucht naar Egypte en de herders ‘bij nachte’. Dirigent Paul van Nevel ging – met dat in het achterhoofd – op zoek naar de mooiste liederen voor zijn Huelgas Ensemble. Bij Van Nevel weet je dan meteen hij je geen uitgekauwd repertoire gaat voorschotelen. Op Mirabile Mysterium neemt hij de luisteraar mee door vijf eeuwen onbekende Europese muziekgeschiedenis.

Kerst in Amerikaanse sferen

De Amerikaanse operaster Renée Fleming kleurt de laatste jaren regelmatig buiten de klassieke lijntjes. Er verscheen zelfs een heus popdebuut, Dark Hope. Haar nieuwe album Christmas in New York bevat vooral Amerikaanse kerststandards. Het zijn vrijwel uitsluitend duetten, met grootheden uit de jazz, zoals trompettist Wynton Marsalis, zangers Kurt Elling en Gregory Porter en pianist Brad Mehldau. Met singer-songwriter Rufus Wainwright zingt Fleming In the Bleak Midwinter. Voor wie na de Europese kerst van Paul van Nevel ook behoefte heeft aan een vleugje Amerika.

Zweven op de zanglijnen van Voces 8

De stemmen van het koor Voces8 zweven mysterieus en vragend in het luchtledige op het album Nightscapes. De zang nodigt de luisteraar uit even los te komen van de aarde, het tijdelijke en de verbinding te zoeken met eeuwige, wat dat dan ook mag zijn. De muziek biedt twee mogelijkheden: het hoofd vullen met overpeinzingen of het ontdoen van alle ballast, die in het dagelijkse bestaan zo belangrijk lijkt. Harpiste Lavinia Meijer begeleidt de track Seal Lullaby van Eric Whitacre.

Lees en luister ook

• Favorieten van Renée Fleming

• Album van de week Voces8

• Het meesterwerk Händels Messiah

• Top 20 Christmas Carols

• Focus Christmas Carols

• Kerst met Lucas & Arthur Jussen