Classics To Go | 18 december 2014

Het meesterwerk Chopin Préludes

‘Elke Prélude van Chopin is een klein wonder’, zei Nederlands beste pianopedagoog Jan Wijn ooit. De Poolse componist beschreef vierentwintig werelden, die samen een mysterieus heelal vormen.

De liefde voor Bach inspireerde Chopin

Het moet een spookachtige ervaring zijn geweest voor de Franse leraar Nicolas Chopin en zijn Poolse vrouw. In het vroegere Saksische Paleis in Warschau, waar zij een woning hadden, ontwaakten ze in het holst van de nacht door pianoklanken. Naar beneden geslopen, zagen ze hun nog maar vijfjarige zoon Frédéric stukken spelen, die hij zijn moeder had horen uitvoeren. Aanvankelijk kreeg hij les van zijn oudere zus, maar zijn aanleg was zo groot, dat de ouders al snel een professionele pianist in de arm moesten nemen. Deze Adalbert Zywny was een groot bewonderaar van Johann Sebastian Bach, een zeldzaamheid in die tijd, en een gelukkig toeval. Want de liefde voor Bach bracht Chopin ertoe om vele jaren later zijn 24 Préludes te schrijven. Zonder twijfel liet Chopin zich daarbij inspireren door het beroemde Wohltemperierte Klavier.

De vrolijke kwajongen werd zwaarmoedig

Hij schreef ze rond zijn achtentwintigste als een jongeman die al een bewogen leven achter de rug had. Tot zijn achttiende was hij een vrolijke kwajongen. Maar tijdens zijn studietijd veranderde zijn karakter: Chopin werd prikkelbaar en zwaarmoedig. Hij liet zich onder meer kwellen door liefdes, die niet werden beantwoord. ‘Ik zou graag de gedachten verdrijven, die mijn vrolijke gemoed vergiftigen, maar op een of andere manier haal ik er ook een soort genot uit’, schreef hij. De Romantische Mens leed graag, de kunstenaar nog meer dan anderen. Chopin was geen uitzondering. Zijn ziekelijke natuur hielp niet mee. Tuberculose sloopte hem al ver voordat hij op 39-jarige leeftijd stierf.
En dan was er ook nog de heimwee naar Polen, dat in opstand kwam tegen de Russen, toen Chopin op zijn negentiende in Wenen verbleef. Hij zou er nooit meer terugkeren. Uiteindelijk belandde hij in Parijs, waar hij ging behoren tot de kunstenaarskringen, die de salons van de rijken opsierden. Een paar ongelukkige liefdes verder ontmoette hij er de romanschrijfster George Sand, met wie hij acht jaar samen zou zijn. Niet lang na hun ontmoeting begon Chopin aan zijn Préludes. Hij voltooide ze in een klooster op Mallorca, waar hij en Sand in de wintermaanden van 1838 en 1839 verbleven, zodat hij kon aansterken. Maar het regende er vrijwel onophoudelijk, waardoor zijn ziekte verergerde. In zijn vijftiende, bijgenaamd Regendruppel, zou hij die eindeloze buien verklanken. (start filmpje op 0’57”)

Een mysterieus heelal waarin de luisteraar eindeloos kan dwalen

Binnen de nalatenschap van Chopin nemen de Préludes voor veel pianisten een speciale plek in. Elk ervan vertegenwoordigt een wereld op zich – een karakter, een stemming of verhaal. Maar samen vormen ze ook weer een geheel, een mysterieus heelal, waarin luisteraars en pianisten eindeloos kunnen dwalen, zonder dat zij zich ooit hoeven te vervelen. De vergelijking met een universum komt niet uit de lucht vallen. In deze stukken gaf Chopin blijk van zijn bewondering voor de Préludes uit Bachs Wohltemperierte Klavier. ‘Bach veroudert nooit’, vond Chopin. ‘De structuur van zijn werk lijkt op die van volmaakt getekende geometrische figuren, waarin alles op zijn plaats valt en geen lijn teveel is.’ In zijn Eerste Prélude bracht Chopin dan ook een duidelijk eerbetoon aan zijn grote voorganger.
Als romanticus voegde Chopin aan de wiskundige wereld van Bach zijn eigen gevoelsleven toe. Zo deed Chopin-biograaf Bernard Szarlitt bij de Tweede – zo sombere – Prélude een dagboekfragment uit de tijd dat Chopin in Stuttgart hoorde over de inname van zijn geliefde Warschau door de Russen. ‘De klokken van Stuttgart hebben zojuist middernacht geslagen’, schreef de componist. ‘Hoeveel doden zou dit ogenblik gebracht hebben? Goede en slechte doden, deugdzame en zondige. Sterven is de beste daad van de mens. Wat zijn slechtste is? De geboorte, omdat dit het tegenovergestelde is van zijn beste daad. Daarom heb ik het recht verbitterd te zijn dat ik ter wereld kwam.’ Donkere gedachten die in de Tweede Prélude voelbaar worden.

De Préludes kennen inktzwarte nachten en zonovergoten dagen

Sommige Préludes zijn van intense duisterheid, maar Chopins heelal kent behalve de nacht ook de zonovergoten dag – het is niet alleen somberheid die de klok slaat. De Vijfde juicht, de Zevende is een ‘lieflijke oase’, de Elfde is het beroemde schilderij La Primavera van Botticelli in muziek. En zo wisselen de stemmingen elkaar af. ‘Chopin heeft in zijn Préludes’, schrijft biograaf Camille Bourniquel, ‘het meest omvattende overzicht gegeven van al zijn vermogens, idealen en verlangens, zonder zichzelf te kijk te zetten of zichzelf te herhalen. Telkens dringt hij door tot de kern van zijn mens-zijn.