Loni Verweij | 15 mei 2022

Top 10 Verdachte componisten

Opschudding veroorzaken in de muziekwereld, daar kan menig componist over meepraten. Maar ook daarbuiten hebben sommigen een kleurrijk cv. Van lichte vergrijpen tot de ergst mogelijke misdrijven, en van hard bewezen feiten tot muziekmythes, dit zijn tien componisten die verdacht werden van louche zaken.

Carlo Gesualdo

Verdenking: moord

Er is maar één componist die deze lijst kan aanvoeren en dat is de zestiende-eeuwse Carlo Gesualdo. Deze Italiaanse prins was bijzonder begaan met muziek. Hij speelde luit, gitaar en klavecimbel en componeerde vellen vol madrigalen, zoals het schitterende Moro lasso. Met al die focus op muziek had hij niet in de gaten dat zijn echtgenote onder zijn neus een affaire met een hertog begon. Toen het kwartje eenmaal was gevallen, pakte dat slecht uit voor de tortelduifjes. Zij moesten het tijdens de daad met een gruwelijke dood bekopen, zo weten we uit een gedetailleerd politieverslag uit die tijd. De strafmaat kwam trouwens uit Gesualdo’s eigen koker. Hij werd vrijgesproken van betrokkenheid bij de moord, maar leefde een leven vol zelfkastijding, depressies en akelige hallucinaties.

Alessandro Scarlatti

Verdenking: moord

Het was een koude winternacht in het Venetië van 1713 toen de dichter Bartolomeo Dotti met drie messteken in de rug om het leven werd gebracht. De dader verdween als een schim in de nacht. Wie had er een motief? Een van zijn adellijke opdrachtgevers misschien? Als je je bemoeit met hun vetes en je diensten levert aan beide partijen, is het vragen om problemen. En inderdaad, de binnenkant van een gevangenis was Dotti niet vreemd. Daar werd hij nogal rancuneus van en hij pende satire na satire neer over iedereen die hem dwars zat. En daar duikt de naam Alessandro Scarlatti op. De componist zou een met Dotti bevriende zanger niet in zijn opera hebben willen laten optreden. Een gerucht natuurlijk. Maar feit is dat er enkele dagen na de moord op Dotti in de krant een overlijdensbericht verscheen met de opmerkelijke tekst: “Je hebt de aria’s van Scarlatti bevuild en hebt er een terechte beloning voor gekregen.” Afzender: anoniem…

Johann Sebastian Bach

Verdenking: geweldpleging en contractbreuk

Met alleen al de vier letters van zijn achternaam heeft Johann Sebastian Bach zoveel overwicht dat we ons bijna niet kunnen voorstellen dat het ooit anders is geweest. Toch is er een tijd geweest dat niet iedereen ontzag voor hem had. Toen hij een jaar of achttien was, dirigeerde Bach een studentenkoor- en orkest in Arnstadt. Een groot deel van de studenten was ouder dan hij en zaten niet te wachten op de bevelen van zo’n groentje. Dat moest een keer fout gaan. En jawel, nadat Bach een fagottist had uitgescholden tijdens een repetitie, begon deze midden op straat een vechtpartij. De kerkenraad sprak Bach vrij – hij was immers niet begonnen met vechten – en raadde hem aan om juist harder op te treden tegen zijn studenten. Maar een paar jaar later had Bach minder geluk. In november 1717 werd hij gevangengezet door de Hertog van Weimar omdat hij continu probeerde ontslag te nemen. Tja, wie wil Bach nou kwijt? Tijdens zijn gevangenschap kon hij gelukkig wel door componeren. Hij maakte een begin aan het Wohltemperierte Klavier en na vier weken in de cel mocht hij uiteindelijk toch vertrekken.

Johann Rosenmüller

Verdenking: ontucht

Zo’n driekwart eeuw voordat Johann Sebastian Bach aantrad als cantor van de Thomaskerk in Leipzig, werd die post bezet door Johann Rosenmüller. De carrièrepaden van deze twee componisten konden niet meer verschillend zijn. Bach vervulde het ambt 28 jaar lang tot zijn dood in 1750. Johann Rosenmüller daarentegen zei Leipzig al na twee jaar vaarwel. Een beschuldiging van ontucht met koorknapen van de Thomasschool deed hem de stad ontvluchten. Jarenlang verbleef hij in Italië en hij keerde pas aan het eind van zijn leven terug naar Duits grondgebied. Zo werd hij in de muziekgeschiedenis een onmisbare schakel tussen de Italiaanse en Duitse muziekcultuur.

Alessandro Stradella

Verdenking: verduistering (en het stelen van andermans vrouw)

Hoe kan muziek leiden tot een diplomatieke rel? Daarvoor moeten we bij het levensverhaal van Alessandro Stradella zijn. Deze zeventiende-eeuwse componist was in dienst van Koningin Christina I van Zweden. Hij componeerde voor haar geestelijke vocale muziek, maar draaide zijn hand ook niet om voor allerlei minder vrome zaken. Zo probeerde hij met violist en componist Carlo Ambrogio Lonati geld van de Rooms-Katholieke Kerk te verduisteren. Dat plan mislukte en hij moest Rome ontvluchten. Toen de kust weer veilig was, keerde hij terug naar de stad, maar hij wist er al snel weer een potje van te maken. Hij begon een affaire met een zangleerlinge van adel, die uiteraard al getrouwd was. Hij overleefde de daaropvolgende moordaanslag in opdracht van de woedende echtgenoot, omdat de huurmoordenaars op het moment suprême te veel onder de indruk zouden zijn van Stradella’s muziek. Na een tweede mislukte moordaanslag kreeg Stradella bescherming van een Franse regentes, wat een diplomatieke rel tussen stadsstaten Turijn en Venetië opleverde. Stradella leerde weinig van deze wilde gebeurtenissen, want een aantal jaar later papte hij in Genua opnieuw aan met een getrouwde adellijke vrouw. Toen overleefde hij de moordaanslag niet.

Erik Satie

Verdenking: smaad en laster

Musici en recensenten: soms kunnen ze elkaar niet luchten of zien. Na de première van het ballet Parade van Erik Satie liepen de gemoederen aan beide kanten hoog op. Was muziekcriticus Jean Poueigh bij de generale repetitie nog zeer te spreken over de voorstelling, in zijn recensie was hij opeens 180 graden gedraaid, met bijbehorende onverbloemde woordkeus. Misschien waren de typemachine, het pistool en de melkflessen als orkestinstrumenten hem te veel geworden? Of Picasso’s vernieuwende decors? Satie liet het er in ieder geval niet bij zitten en schreef hem een kaartje: “Mijn beste heer, je bent niets anders dan een ezel, een onmuzikale ezel. Ondertekend: Erik Satie.” Daarmee was de kous nog niet af, want Poueigh sleepte Satie voor de rechter. Dat leverde de componist acht dagen celstraf op, plus 1000 francs schadevergoeding en 100 francs boete. Maar – eind goed, al goed – de celstraf werd uiteindelijk opgeschort en zijn weldoenster Princesse de Polignac had francs genoeg om de geldstraf te betalen.

Franz Schubert

Verdenking: onbehoorlijk taalgebruik

Na de Franse Revolutie en de Napoleontische oorlogen vormde elk groepje intellectuelen, studenten en kunstenaars een rode vlag voor de Oostenrijkse politie. Franz Schubert en vier van zijn vrienden waren daarom de pineut toen ze op straat de politie tegen het lijf liepen na een Schubertiade, een huiskamerconcert voor collega’s en vrienden. Schuberts schoolvriend en dichter Johann Senn had de meeste pech: hij belandde zonder aanklacht veertien maanden in de gevangenis. Schubert zelf kwam ervan af met een berisping voor het beledigen van een ambtenaar in functie. Hij bleef daarna de gedichten van zijn gevangen vriend op muziek zetten. Daar hebben we bijvoorbeeld het lied Schwanengesang aan overgehouden (niet te verwarren met de latere liedcyclus met dezelfde naam op gedichten van Heine en Rellstab).

Igor Stravinsky

Verdenking: volksliedschennis

De première van Stravinsky’s Le Sacre du printemps in 1913 was al een behoorlijk schandaal, met opstootjes en al. Maar dat is niet de enige onrust die de componist veroorzaakte bij het culturele publiek. Het verhaal gaat dat hij bij een concert in Boston eens een extra wringende akkoord invoegde tijdens de uitvoering van het Amerikaanse volkslied. Volgens de mythe braken er in het publiek gevechten uit en werd de componist door de politie van het podium afgesleept. Het echte verhaal is heel wat minder spannend, maar er kwam wél politie aan te pas. Die vertelde Stravinsky namelijk dat het aanpassen van het volkslied strafbaar was. Stravinsky schrapte daarna netjes de geplande tweede uitvoering van zijn versie van het volkslied van het programma.

Pietro Mascagni

Verdenking: verduistering

De componist van de beroemde opera Cavalleria rusticana werd in 1903 opgepakt nadat hij het tijdens een tournee door Amerika aan de stok kreeg met zijn manager. Die beweerde dat hij nog $5000 tegoed had van Mascagni. Later bleken de rollen echter omgedraaid, want het was juist de manager die Mascagni probeerde af te persen en het Amerikaanse strafrechtsysteem inzette om de Italiaanse componist een loer te draaien. Mascagni werd uiteindelijk vrijgesproken van alle aanklachten.

Ludwig van Beethoven

Verdenking: verstoring van de openbare orde

Je kan nog zo beroemd zijn als componist, als men je niet herkent, heb je daar niets aan. Dat blijkt wel uit dit verhaal over Beethovens kledingstijl. Met een oude jas en zonder hoed was hij een wandeling gaan maken, maar hij verdwaalde. Toen de componist zijn omgeving eindelijk weer herkende, had hij honger gekregen. Bewoners rapporteerden aan de politie een slonzige bedelaar met een warrige haardos die door hun ramen naar binnen loerde. Tegen de agent protesteerde de componist: “Ik ben Beethoven.” Waarop de politieman zei: “Natuurlijk, verzin nog eens wat. Een zwerver ben je, zoals u ziet Beethoven er helemaal niet uit.” En zo gebeurde het dat Beethoven een nachtje in de cel doorbracht. Er moest een theaterdirecteur aan te pas komen om zijn ware identiteit te bevestigen.