Album van de week Hannes Minnaar

Beethoven sprak over ‘een duivel die zich in mijn oren vestigt’

Het is een mooie maar tragische scène uit de bioscoopfilm Immortal Beloved: de dove Beethoven voert in de heimelijke beslotenheid van een kamer de Mondschein Sonate uit. Hij legt de linkerkant van zijn hoofd op de klankkast van de vleugel. Want als zijn oor geen geluid opvangt, dan kunnen de trillingen in het hout hem misschien nog met de muziek verbinden. Wat betekende het gehoorverlies – ‘een duivel die zich in mijn oren vestigt’, zei hij zelf – voor Beethovens componeren? We zullen vermoedelijk nooit antwoord op die vraag krijgen, al vonden onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam wel de nodige aanwijzingen. Zij ontdekten dat hij in de periode van groeiende doofheid minder hoge noten in zijn muziek gebruikte, omdat hij die niet meer kon horen. Toen de stilte om hem heen volledig werd, en de werken zich in zijn hoofd moesten vormen, keerden ze weer terug. ‘Een openbaring uit een andere wereld’, noemde Richard Wagner de muziek uit die laatste periode van Beethovens leven.

Het Vijfde Pianoconcert werd geboren tussen oorlogsroffels en kanonnenvuur

In het jaar dat hij zijn Vijfde Pianoconcert componeerde, lag Wenen onder vuur. De Franse dictator Napoleon hield de stad bezet en Beethovens huis lag in de vuurlinie. Hij dook onder bij zijn broer, waar hij in de kelder met kussens over zijn hoofd wachtte tot de kanonnen zwegen. Tussendoor probeerde de sombere Beethoven zichzelf bijeen te rapen om aan zijn nieuwe concert te werken. ‘Het leven om me heen valt uiteen in vernietiging en chaos. Niets dan oorlogsroffels, kanonnen en menselijk lijden.’ Dat laatste is zo’n belangrijk thema in zijn muziek: het gevecht van de mens met zichzelf en het bestaan, het noodlot, maar ergens geeft hij de luisteraar altijd hoop. Het Vijfde Pianoconcert, geboren uit de donkerste duisternis, werd uiteindelijk een werk van kracht. Dat karakter weerspiegelt zich ook op het nieuwe album van pianist Hannes Minnaar met HET Symfonieorkest, dat zichzelf afgelopen jaren onder leiding van chef Jan Willem de Vriend als Beethoven-vertolker op de internationale kaart zette met prachtige opnamen van de negen symfonieën.

Minnaar en HET Symfonieorkest brengen alles wat je hoopt en verwacht

Vooral De Vriends keuze voor koperinstrumenten uit het begin van de negentiende eeuw verhoogt de inwendige spanning. De blazers geven de muziek een scherpe, wat ruwe rand die zo eigen aan Beethoven is. Hij schreef niet in de eerste plaats mooi, maar betekenisvol. Met Hannes Minnaar kan De Vriend lezen en schrijven. Sinds de pianist vijf jaar geleden definitief doorbrak, traden de mannen vele malen met elkaar op. Beiden bezitten een grote eigenheid, die goed aansluit, want zowel bij de dirigent als de pianist vormen verbeeldingskracht, levenslust en durf daarin de rode draad. De samenwerking tussen Minnaar en het orkest brengt alles wat je ervan hoopt en verwacht: ze contrasteren en vloeien ineen, er is liefde, spanning, wrijving en ontlading. Het doet bij tijd en wijle denken aan een duet van sopraan Maria Callas en bariton Tito Gobbi in hun beste dagen. ‘Muziek moet het vuur doen ontbranden in het hart van een man’, vond Beethoven. ‘En tranen brengen in de ogen van vrouwen.’ De componist wordt door Minnaar en De Vriend op zijn wenken bediend.

Lees en luister ook

• Het meesterwerk Beethoven Pianoconcert Nr. 5

• Top 20 Pianisten

• Playlist Meesterpianisten

• Muziek en Napoleon

• Top 10 Ludwig van Beethoven

• Muziek en Pianoles