Paul Janssen | 27 november 2019

Legende Krystian Zimerman

Wie in de jaren tachtig van de twintigste eeuw over de grootste ster onder de jongere generatie pianisten sprak, had het over Krystian Zimerman. Zowel zijn eigenzinnige spel als zijn afwijkende concertrituelen deden hem toen al uitgroeien tot een pianist van legendarische proporties. Nog steeds is Zimerman live een belevenis en geldt elk (zeldzaam) nieuw album van hem als een grote gebeurtenis in de wereld van de klassieke muziek.

Algehele controle

De Poolse pianist Krystian Zimerman liet voor het eerst duidelijk van zich horen toen hij in 1975 op 18-jarige leeftijd als jongste winnaar ooit het Chopin Concours in Warschau op zijn naam schreef. Hij weigerde vervolgens vele aanbiedingen en trad slechts mondjesmaat op. Het was belangrijker te studeren en repertoire uit te breiden dan om oeverloos concerten te geven, vond hij. De toon was gezet.

En die toon is gebleven. Zimerman kiest zijn concerten en zijn repertoire nog steeds zorgvuldig en neemt daarbij een van zijn zes eigen Steinways, naar gelang het te spelen repertoire door hemzelf geprepareerd, in een speciaal gebouwde trailer mee. Dat hij hoogstpersoonlijk achter het stuur zit, is slechts een detail dat past bij de algehele controle en het streven naar perfectie.
Hoewel deze manier van doen transportkosten met zich meebrengt waarvoor hij ‘twee huizen had kunnen kopen’, zoals hij de BBC ooit in een spaarzaam interview toevertrouwde, heeft het hem geen windeieren gelegd. Zimerman wordt op handen gedragen en vergeleken met even eigenzinnige grootheden uit het (nabije) verleden als Sviatoslav Richter, Arthur Rubinstein, Arturo Benedetti Michelangeli en Claudio Arrau.

Chemisch luchtje

Sterallures zijn hem daarbij vreemd, al zal hij door velen lastig genoemd worden. Zo hield hij in 2013 in het Duitse Essen op met spelen toen hij merkte dat hij gefilmd werd door een bezoeker en hield hij vervolgens een donderpreek tegen de verwoestende invloed van YouTube en de terreur van smartphoneparasieten.
En begin tegen Zimerman niet over de Verenigde Staten. In 2009 besloot hij definitief niet meer in dat land op te treden nadat plannen voor een antiraketschild op Pools grondgebied doorgang bleken te vinden. Hoewel het schild uiteindelijk in Roemenië terecht kwam, is de houding van Zimerman richting de VS onveranderd negatief. Logisch, de handelswijze van de panische grensbewakers heeft hem al meerdere vleugels gekost. Kort na 9/11 vernietigde de Amerikaanse douane een vleugel van Zimerman omdat er ‘een vreemd chemisch luchtje’ aan de lijm van het instrument zat. En ook in 2006 kwam delen van de vleugel die Zimerman inmiddels in gedemonteerde staat invoerde, niet langs de landsgrenzen. Hij kreeg de onderdelen later beschadigd en onbruikbaar terug.

Belofte

De discografie van de eigenzinnige pianist blijft voor een iemand van zijn statuur beperkt. Hoewel hij carte blanche heeft, is hij ongetwijfeld een hoofdpijndossier voor de platenmaatschappij waar hij al sinds zijn debuut uit 1977 met een Chopin-recital onder contract staat. Zimerman doet niet aan grote promotiecampagnes, geeft nauwelijks interviews, weigert uitputtende tournees en keurt vaker opnamen af dan dat er nieuwe beschikbaar komen. Wat dat aangaat leven we in een goed decennium. In 2017 kwam Zimerman met het eerste solo-album sinds vijfentwintig jaar. Het hoeft geen betoog dat de hemelse vertolkingen van Schuberts laatste sonates D959 en D960 jubelend ontvangen werden.
Een jaar later verscheen zijn album met Bernsteins Tweede symfonie The Age of Anxiety. De opname is het resultaat van een bijzondere verbondenheid en het stipt nakomen van een belofte. In de jaren zeventig, toen de Pool nog een jonge pianist was op zoek naar zijn eigen weg en dito stem vond hij in pianist en dirigent Leonard Bernstein een mentor die hem in alles aanmoedigde om compromisloos zijn eigen weg te volgen. Ze stonden geregeld samen op het podium, Bernstein als dirigent en Zimerman als solist, en ze namen onder meer de pianoconcerten van Brahms in eendrachtige samenwerking op.

Na een grandioze uitvoering van Bernsteins The Age of Anxiety, dat meer een verkapt pianoconcert is dan een symfonie, kwamen de componist annex dirigent en de pianist overeen het werk weer uit te voeren als Bernstein honderd zou worden. Bernstein haakte helaas in 1990 om moverende redenen af, maar Zimerman hield – zoals een man van zijn status betaamt – woord en vond in Simon Rattle en toen nog diens Berliner Philharmoniker brothers in crime. Op 25 augustus 2018, de honderdste verjaardag van Bernstein, zag dit bijzondere album het levenslicht. De live-opname van het werk kreeg jubelende kritieken en won dit jaar terecht een Edison. Een prijs voor ‘de somberheid en diepte van de langzamere delen’ en ‘de gekte en ongekende virtuositeit van ‘The masque’ in het tweede deel, waarin Zimerman laat horen dat hij behoort tot de beste pianisten ter wereld’, aldus het juryrapport.

Onbewoond eiland

Hoewel het, vooral de zuinige en weloverwogen discografie van Zimerman beschouwend, verrassend lijkt dat deze meesterpianist met een werk van Bernstein komt, past de eigenzinnige gekte van de Amerikaanse componist van The West Side Story uitstekend bij de artistieke compromisloosheid die Zimerman heeft gemaakt tot de volgens velen beste nog levende pianist. ‘A class above any other pianist around’, schreef een krant als The Guardian al eens. En het is inderdaad opvallend hoezeer recensenten elke keer weer superlatieven tekort komen om het spel van de Pool adequaat te karakteriseren.
Zijn discografie bevat geen pianosonates van Beethoven, geen Bach, nauwelijks Mozart, een handvol Schubert, wat Liszt, pianoconcerten van onder anderen Beethoven, Brahms, Chopin, Rachmaninov, het voor hem geschreven concert van Lutoslawski en die briljante opname van de Preludes van Debussy. Dat is het zo’n beetje. En misschien is dat ook wel genoeg. Want zowel Bernsteins The Age of Anxiety als Schuberts laatste twee pianosonates, Debussy’s Preludes en zeker ook de beide pianoconcerten van Chopin die hij in 1999 met zijn zelf uit de grond gestampte Polish Festival Orchestra onder zijn leiding opnam zijn stuk voor stuk ‘onbewoond eiland’-materiaal dat de naam en faam van Zimerman zal doen voortleven zolang er op deze aarde of waar dan ook in het universum afspeelapparatuur beschikbaar is.