Album van de week Mirga Gražinytė-Tyla

De naam van de Litouwse dirigente Mirga Gražinytė-Tyla is in Nederland nog niet tot iedere muziekliefhebber doorgedrongen. Toch stond ze vorig jaar april in TivoliVredenburg hoogzwanger voor haar City of Birmingham Symphony Orchestra (CBSO) en maakte ze veel indruk op de aanwezige pers. Zo sprak de Volkskrant van ‘het indrukwekkendste dirigeertalent van de afgelopen jaren’. Dat daar niets te veel mee is gezegd, vinden ze zeker ook in Birmingham. De pas 33-jarige dirigente stond in de zomer van 2015 voor het eerst voor het orkest dat ooit door Simon Rattle uit de Engelse anonimiteit werd gedirigeerd en mocht zich in januari 2016 al de opvolger van chef-dirigent Andris Nelsons noemen. Al in het eerste jaar van haar chef-dirigentschap werd ze door haar stijl en voorkomen omarmd en ontketende ze mede door haar originele programmakeuzes eenzelfde sensatie als de jonge Rattle in zijn eerste jaren bij het orkest. Mirga, zoals ze in Engeland liefkozend wordt genoemd ontketende een ware ‘Mirgamania’ bij pers en publiek.

Bliksemcarrière

Ze bereikte het CBSO via Theater Heidelberg en het Salzburger Landestheater, terwijl ze ondertussen ook nog assistent en associate conductor was van de Los Angeles Philharmonic Orchestra van Gustavo Dudamel. Het is een weg die lijkt op een bliksemcarrière, maar die vooral aangestuurd is door haar ongewone dirigeertalent. Toen Mirga Gražinytė, zoals haar naam bij haar geboorte was, op 11-jarige leeftijd besloot dat muziek haar weg werd, kon ze alleen nog deelnemen aan het koordirigentenprogramma. Geen slechte keus met een vader als koordirigent en een moeder als zangeres. Haar talent viel op en op 13-jarige leeftijd stond ze al op de bühne voor een groot koor. Dirigeren was haar metier en dat bleef het toen ze haar studie voortzette in Oostenrijk. Ze voegde ‘Tyla’ aan haar naam toe, wat in het Litouws ‘stilte’ betekent, omdat ze zo meer zou opvallen in de muziekwereld.
Al snel bleek Mirga dat soort zaken niet nodig te hebben. Haar aangeboren dirigeertalenten waren voldoende. Met haar lange expressieve armen, waarmee ze zich ‘tot een maestra met de spanwijdte van een adelaar’ openbaart’, aldus de Volkskrant, stuurt ze het orkest feilloos aan. Het vertrouwen dat ze de musici daarbij geeft is opzienbarend. Zo dirigeerde ze in 2017 Bachs beroemde Air bij haar orkest. Tijdens de zeer spaarzaam begeleide duetmomenten tussen de eerste en tweede viool laat ze, de ogen gesloten, haar armen stil langs haar lichaam hangen en beweegt er slechts hier en daar een wenkbrauw om de emotie mede te sturen.

Mieczysław Weinberg

Op dezelfde indringende wijze pakt ze op haar eerste album de muziek van Mieczysław Weinberg (1919-1996) aan. Het is een gedurfde zet om op een debuutalbum aandacht te vragen voor het werk van deze nog altijd veronachtzaamde Pools-Russische componist. Maar Gražinytė-Tyla slaagt glansrijk met de vertolking van zijn vroege Tweede Symfonie voor strijkorkest en zijn laatste grote werk, Symfonie nr. 21 ‘Kaddish’ uit 1991. Dat de toegewijde dirigente bij Weinberg uitkwam heeft alles te maken met violist Gidon Kremer. Hij is een groot voorvechter van het oeuvre van Weinberg, en toen hij voor het seizoen 2018-2019 benoemd werd tot artist in residence van het CBSO stond vast dat de in 2019 honderd jaar geleden geboren componist een centrale rol zou spelen.

Geslaagde date

In november vorig jaar kwam Kremer met zijn Kremerata Baltica naar Birmingham. Zijn orkest speelde onder leiding van Gražinytė-Tyla Weinbergs Tweede Symfonie. Kremerata Baltica en het CBSO voegden zich samen voor de indrukwekkende Eenentwintigste Symfonie met de chef-dirigente voor beide orkesten en Kremer in de rol van orkestmeester en solo-violist. Hoewel men van tevoren naar eigen zeggen niet wist hoe het experiment uit zou pakken, werd het een geslaagde ‘date’. Weinberg wordt, ook op het naderhand in de studio opgenomen album, meer dan goed gedaan. En het is begrijpelijk dat Gražinytė-Tyla Weinberg ‘een van de belangrijkste componisten van de twintigste eeuw’ noemt, met ‘compositievaardigheden die niet onderdoen voor die van Bach’.

Holocaust

Vooral zijn Eenentwintigste symfonie Kaddish, opgedragen aan de slachtoffers van de getto’s in Warschau tijdens de Holocaust, is een indrukwekkende boog van zes naadloos in elkaar overgaande delen. Gražinytė-Tyla noemt het werk Weinbergs ‘zwanenzang’. Niet alleen omdat het zijn laatste grote werk is, maar ook omdat hij in dit werk de diepe effecten van de Holocaust op zijn leven nog één keer op schrijnende wijze in muziek omzet. De componist die in 1939 uit Polen vluchtte en in Rusland door Sjostakovitsj omarmd en geholpen werd, verloor bijna zijn hele familie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze tragedie is in Kaddish, een ‘bede om de spoedige komst van Gods Koninkrijk’, doorlopend aanwezig.

Requiem

Gražinytė-Tyla weet het dan weer overrompelende, dan weer verstilde kamermuzikale werk met citaten uit onder andere Mahlers Des Knaben Wunderhorn (Mutter, ach Mutter, es hungert mich!), Chopins Ballade in g (die het symbool werd voor het lijden van Polen), diens Marche funèbre uit de Tweede pianosonate en eerder werk van Weinberg zelf groots en dwingend voor het voetlicht te brengen. En als ze in het laatste deel met een loepzuivere sopraanstem zelf in zingen uitbarst voor het zielsnijdende woordloze requiem, dringt niet alleen de vergelijking met dirigente en sopraan Barbara Hannigan zich op, maar gaat de luisteraar ook definitief voor de bijl. Ja, Weinberg is een groot componist, Gražinytė-Tyla is een bijzondere dirigente, en, om een opmerking van haar te parafraseren: ‘hoe meer we dit werk beluisteren, hoe mooier het begint te stralen.’

Lees en luister ook

• Playlist From Jewish Life

• Top 20 Violisten

• Album van de week Amerikaanse seizoenen

• Legende Leonard Bernstein

• Top 10 Symfonieorkesten

• Favorieten van Floris Kortie