Classics To Go | 27 juni 2023

Top 10 Dirigentengrappen

Leonard Bernstein © Arthur Umboh / DG

Wat is het verschil tussen God en een dirigent? God weet dat hij geen dirigent is. Tien anekdotes over de machtigste figuur voor het orkest. Van Herbert von Karajan tot Hans Knappertsbush.

Herbert von Karajan & Leonard Bernstein

Herbert von Karajan groeide na de oorlog uit tot een van de machtigste dirigenten ter wereld. Het verhaal wil dat hij op een dag in een taxi stapte in Wenen. Na een minuut vroeg hij ongeduldig aan de chauffeur waarom hij niet vertrok. ‘Waarheen dan?’ vroeg de man. ‘Dat maakt niet uit’, zei Von Karajan. ‘Ik dirigeer overal.’
Dat deed hij ook tijdens het Salzburger Paasfestival, waar bovendien ook een signeersessie met hem gepland stond. Eén jongen was nogal vasthoudend. Hij wilde beslist een tweede handtekening van de maestro. ‘Ach, die vraagt u zeker voor uw vriendin?’ glimlachte Von Karajan.
‘Nee’, antwoordde de jongen openhartig, ‘dit is om te ruilen. Want voor twee Von Karajans kan ik één Bernstein krijgen.’

Anton Bruckner als dirigent

Dirigent Hans Richter nodigde op een dag Anton Bruckner uit, de Wiener Philharmoniker te dirigeren in een van zijn eigen symfonieën. Voor het begin van de repetitie stond de componist stralend, maar bewegingsloos op de bok. Toen hij na een paar minuten nog steeds geen teken van leven gaf, begon de concertmeester Arnold Rose zacht aan te dringen.
‘Wij zitten klaar, Herr Bruckner’, fluisterde hij. ‘U kunt beginnen.’
‘Oh, nee’, antwoordde de componist, ‘na u, heren, na u.’

Lees ook De hond van Bruckner

Een toegift van Von Bülow

Na een prachtige uitvoering van de Negende Symfonie van Beethoven in Hamburg maakte dirigent Hans von Bülow met een handgebaar een einde aan de langdurige ovatie. ‘Net als u overweldigt de muziek mij’, sprak hij tegen het publiek. ‘Ik ben ook ontroerd door uw bewondering voor dit werk van een genie. Daarom zal ik uw stille wens vervullen, en deze symfonie nogmaals in haar geheel dirigeren.’ Toen een deel van de toehoorders niettemin aanstalten maakte de zaal te verlaten, verzocht hij de mensen beleefd om terug te keren naar hun stoelen. ‘Weg willen is zinloos’, verklaarde Von Bülow, ‘aangezien de suppoosten op mijn verzoek de deuren op slot hebben gedaan.’

De vijanden van Szell

Dirigent George Szell was berucht onder orkestmusici. Sommigen noemden het spelen onder hem een szellstraf. Zijn temperament was onvoorspelbaar en dictatoriaal. Hij maakte er weinig vrienden mee. Toen hij in 1954 woedend wegliep uit de New Yorkse Metropolitan Opera merkte iemand tegen Met-directeur Rudolf Bing op dat Szell zijn eigen ergste vijand was. Waarop Bing uitriep: ‘Niet zolang ik leef!’.

‘Hier is de dirigent!’

Bij een repetitie in Los Angeles van een pianoconcert van Beethoven met dirigent Otto Klemperer begon solist Artur Schnabel het orkest stiekem aan te geven welke tempo zijn voorkeur had. Zodra de dirigent dat in de gaten kreeg, legde hij de muziek stil. ‘Schnabel!’ kraste Klemperer, ‘hier is de dirigent!’. ‘Dat weet ik’, zei de pianist. ‘En hier is de solist. Maar waar is Beethoven?’

Het kantoor van Mahler

Gustav Mahler verdiende zijn geld voornamelijk met dirigeren. Componeren deed hij in de vakanties. Eind negentiende eeuw werd hij muziekdirecteur van de Weense Hofopera. In de antisemitische stad mochten joden die prestigieuze functie niet bekleden, en vandaar dat Mahler zich voor de bühne liet bekeren tot katholiek. De dirigenten die hem voorgingen, waren voetvegen van het bestuur, maar de eerzuchtige Mahler wist zich alle macht toe te eigenen. Hij maakte daarmee veel vijanden. En ook z’n verhouding met de pers was slecht, omdat hij de journalisten voor hun kaarten liet betalen. Mahler moest dan ook op zijn hoede zijn voor een paleisrevolutie bij de Hofopera. Hij ontwikkelde een vast dagelijks ritueel. ‘Elke ochtend klop ik op de deur van mijn eigen kantoor’, vertelde hij, ‘als niemand “Binnen!” roept, ben ik nog steeds de baas.’

Beecham en de vrouwen

De Engelse dirigent Sir Thomas Beecham kwam uit een rijk geslacht van industriëlen. Een deel van dat familiefortuin stak hij in de oprichting van eigen orkesten, waaronder het London Philharmonic Orchestra. Vrouwen telden zijn orkesten niet. ‘Om twee redenen’, verklaarde Beecham. ‘Zijn ze mooi dan kunnen de mannelijke musici zich niet meer op hun spel concentreren. En als ze lelijk zijn, storen ze me bij het dirigeren.’

Regendruppels op het podium

Componist Richard Strauss repeteerde met de Wiener Philharmoniker zijn Alpensymfonie, een muzikale beschrijving van een dag in de bergen. Aangekomen bij de passage dat het onweer en de donderslagen in de verte wegsterven en de regen nog zacht nadruppelt, liet de concertmeester in het zachtste gedeelte van de symfonie de strijkstok uit zijn handen vallen. Strauss tikte af. ‘Wacht u een ogenblik, mijne heren’, verzuchtte hij. ‘De concertmeester is zijn paraplu kwijt.’

Lees ook Top 10 Natuur in muziek

Die halve tonen toch

Onder dirigent Hans Knappertsbusch zong een buitenlandse tenor de titelrol in de opera Lohengrin van Wagner aan de Weense Staatsopera. De man had kennelijk moeite met de hoge noten en zong zijn partij een halve toon lager. Na de voorstelling vroeg de tenor aan Knappertsbusch of hij tevreden was. De dirigent knikte bedachtzaam. ‘Zeker, zeker’, zei hij, ‘ik vond het vooral bewonderenswaardig hoe u zingen kon met zo’n miserabel orkest, dat alles een halve toon te hoog speelde.’