Classics To Go | 18 juli 2016

Componist Heitor Villa-Lobos

De Braziliaan Heitor Villa-Lobos is de bekendste Zuid-Amerikaanse componist. ‘Mijn muziek is natuurlijk, als een waterval’, zei hij zelf.

Heitor Villa-Lobos

Rio de Janeiro, 5 maart 1887 – 17 november 1959

Divers, kleurrijk en levendig: de werken van Heitor Villa-Lobos weerspiegelen de vele muzikale culturen van Brazilië. Inheemse volkliederen ontmoeten populaire dansen en Afro-Braziliaanse ritmes, maar ook Europese klassieke tradities vind je terug in deze mengelmoes. De uitbundige persoonlijkheid van de componist komt naar voren in zijn muziek. Het resultaat zijn zeer originele composities die diep verbonden zijn met de vele Braziliaanse roots. Villa-Lobos’ muzikale opvoeding kwam van zijn vader Raúl, een getalenteerde amateur-cellist die zijn zoon het instrument leerde bespelen en hem vaak meenam naar concerten. Maar toen Heitor 12 jaar oud was stierf zijn vader. In de jaren hierna probeerde zijn moeder hem in de richting van een carrière met een stabieler toekomstperspectief te sturen, zoals een studie Rechten of Geneeskunde. Maar haar zelfverzekerde zoon volgde zijn eigen weg. Hij verliet school op 16-jarige leeftijd om cello en gitaar te gaan spelen in bandjes op straat en in cafés. Hij leerde choro spelen, een populair Braziliaans genre van virtuoze, geïmproviseerde muziek. Hij tilde de choro naar een hoger niveau met zijn 14 Chôros (1920-1929), geschreven voor allerlei instrumenten, van sologitaar (Chôros nr. 1) tot orkest en koor (Chôros nr. 10).

Vriendschap met Arthur Rubinstein en het begin van de roem

Op 18-jarige leeftijd reisde Villa-Lobos naar het tropische binnenland van Brazilië, waar hij werkte als freelance cellist en gefascineerd raakte door de inheemse volksmuziek. Zijn avonturen zorgden voor genoeg muzikale inspiratie, evenals voor een aantal fantastische verhalen, compleet met kanotochten op de Amazone en onwaarschijnlijke ontsnappingen aan kannibalen. In 1917 keerde hij terug naar Rio de Janeiro. Nadat hij een korte periode studeerde aan het National Music Institute begon hij zijn composities te publiceren. Hij ontmoette een aantal invloedrijke Europese musici, waaronder Arthur Rubinstein, met wie hij voor het leven bevriend raakte. Villa-Lobos schreef de rapsodische, virtuoze piano solo Rudepoêma (‘Wild Gedicht’) voor hem.
Rubinsteins steun was cruciaal bij het bemachtigen van particuliere en overheidsfinanciering voor een reis naar Parijs in 1923. In de Franse hoofdstad groeide Villa-Lobos in artistieke kringen uit tot een beroemdheid. Hij ontmoette Satie, Varèse, Cocteau en Picasso, evenals de gitarist Andrés Segovia, voor wie hij de schitterende 12 Études schreef. Het nieuws dat Villa-Lobos zo bekend was in Europa bereikte ook Brazilië en tegen de tijd dat hij in 1930 naar huis vertrok, werd hij beschouwd als een nationale held. Maar het land had een revolutie te doorstaan en de economische gevolgen hiervan beletten Villa-Lobos 15 jaar lang om op reis te gaan naar het buitenland.

‘Opgesloten’ in Brazilië

In de periode dat zijn reizen beperkt moesten blijven tot Brazilië, nam Villa-Lobos de leiding over het muziekonderwijssysteem van het land. Hij schreef een reeks didactische werken, waaronder de Guia prático voor piano, een verzameling van behendig geharmoniseerde volksliederen. Gedurende deze periode componeerde hij ook zijn negen Bachianas Brasileiras. Deze werken combineren contrapunt in de stijl van Bach met Braziliaanse melodieën en ritmes. Al snel definieerde deze stijl de opkomende cultuur van Braziliaanse kunstmuziek.
De regering viel uiteen in 1945 en Villa-Lobos was weer vrij om te reizen. Hij bracht regelmatig bezoeken aan de Verenigde Staten en dit leidde tot veel winstgevende opdrachten, waaronder concerten voor gitaar, harp en harmonica. Zijn laatste werken omvatten het grote ballet Gênesis en Green Mansions, muziek voor een Hollywoodfilm. Beide behoren tot zijn mooiste compositites. Maar zijn nalatenschap was al bezegeld door de Bachianas Brasileiras: verleidelijke en elegante werken waarin klassieke zuiverheid en tropische passie een onwaarschijnlijke maar ideale balans vinden.