Classics To Go | 31 augustus 2016

Componist Claude Debussy

Met zijn sprankelende en kleurrijke orkestraties, zijn prikkelende harmonieën en ritmische vrijheid brak Debussy met de heersende muzikale conventies.

Claude Debussy

22 augustus 1862 Saint-Germain-en-Laye – 25 maart 1918 Parijs

Op de vraag van het Parijse Conservatorium welke richtlijnen hij hanteerde bij het componeren, antwoordde Debussy ontwapenend: ‘Mijn eigen plezier!’. Voor Debussy ontstond muziek organisch uit de grote hoeveelheid ritmes, harmonieën, texturen en kleuren. Hij was geen revolutionair op de manier van Stravinsky en Schoenberg. Zijn werken geven de indruk te zijn ontstaan in een vlaag van inspiratie, terwijl in werkelijkheid veel van zijn composities maanden of zelfs jaren werk vergden voor Debussy ze ter publicatie verstuurde.

De latere werken van Debussy lijken veel karakteristieken te delen met schilderijen van impressionisten als Monet. De componist hield niet van deze vergelijking. Maar het is moeilijk om de opvallende overeenkomsten tussen de impressionistische schilders met hun vervagende contouren en fascinatie voor licht en kleur en Debussy’s kleurrijke muzikale impressies in bijvoorbeeld de Préludes voor piano en de orkestwerken Images en La mer niet te zien.

Worstelen met muzikale tradities

Vanaf het begin was het duidelijk dat Claude Debussy worstelde met de bestaande muzikale conventies. Als zoon van een winkelier en een naaister, kreeg hij pas vanaf zijn zevende jaar serieus muziekles. Maar al na drie jaar was zijn pianospel van zulk hoog niveau, dat hij toegelaten werd tot het Parijse Conservatorium. Debussy vond zijn geluk beslist niet in de vastgeroeste muzikale tradities. Als muziekleraar van de dochters van Nadezjda von Meck, een Russische zakenvrouw, ontmoette hij Tchaikovsky, van wie zij de mecenas was. Deze liet hem naar aanleiding van een aantal van Debussy’s vroege miniaturen weten, dat hij weinig in zijn muziek zag.
In 1884 leken de dingen in zijn voordeel te veranderen. In het jaar dat Debussy 22 werd, won hij op het conservatorium de prestigieuze Prix de Rome. De winnaar van deze prijs mocht studeren in de Italiaanse hoofdstad. Maar voor Debussy was dit eerder een gevangenschap dan een bevrijding. Op dat moment was Italië in de ban van de opera en niets dan de opera. De muziek van Bellini, Donizetti en Verdi leek er de ultieme vorm van expressive te zijn. Geen wonder dat Debussy naar Parijs terugkeerde met de mededeling: ‘Ik heb er absoluut niets geleerd!’

Nieuwe wegen

Debussy’s eerste bezoek aan Bayreuth in 1888 bracht hem in contact met Wagners opera’s. De invloed van diens revolutionaire muziek, onder meer de rustige passages vol zelfreflectie, is bijvoorbeeld goed terug te horen in La demoiselle élue voor vrouwenstemmen en orkest. Debussy componeerde het werk nog in datzelfde jaar. Ook in de excentrieke componist Erik Satie herkende Debussy een verwante, creatieve geest. Een nieuwe wereld van expressieve mogelijkheden opende voor hem na zijn onderdompeling in de muziek van het Verre Oosten tijdens de Wereldtentoonstelling in Parijs in 1889.
Met een hoofd vol zwevende harmonieën ging Debussy door op zijn nieuw ingeslagen weg. De delicate bezweringen van de Arabesques voor piano (1888-1891) en Petite Suite (1889) werden ingeruild voor een sublieme aanpassing van de traditionele compositieregels. Al in Clair de lune uit de Suite bergamasque (1890) zinspeelde hij hierop, evenals, met een grotere verfijning, in het langzame deel van zijn Strijkkwartet (1893). Maar hij legde de lat op een geheel ander niveau in een van zijn onbetwiste meesterwerken, het orkestwerk Prélude à l’après-midi d’un faune (1894).

Zo overweldigend waren de muzikale implicaties van dit werk, waarbij klankkleur een essentieel onderdeel van de conceptie van de muziek was geworden, dat Debussy gedurende de tien jaar hierop volgend slechts een handvol grote werken heeft afgerond. Deze omvatten de drie orkestrale Nocturnes (1899), de sterk door Wagner beïnvloede opera Pelléas et Mélisande (1902), de drie Chansons de Bilitis en twee suites voor piano, Pour le piano (1901) en de Estampes (1903).

Engeland

Het belang van deze werken in de muziekgeschiedenis staat buiten kijf. Maar in die tijd verdiende Debussy zo weinig geld met componeren, dat hij nog steeds aangewezen was op vrienden en weldoeners om financieel het hoofd boven water te kunnen houden. Hij begon zelfs met het schrijven van muziekkritieken voor verschillende bladen onder de humoristische pseudoniem ‘Monsieur Croche’ (Meneer Achtstenoot). Ondertussen ging het op het gebied van zijn relaties met vrouwen van kwaad tot erger. Na een reeks van affaires, trouwde hij het labiele, jonge fotomodel Rosalie ‘Lilly’ Texier. De verbintenis werd een ramp, en Debussy stortte zich in een hartstochtelijke relatie met Emma Bardac (de ex-minnares van Gabriel Fauré). Texier probeerde tevergeefs om zelfmoord te plegen door zichzelf in het openbaar op de Place de la Concorde in de borst te schieten. Het daaruit voortvloeiende schandaal zorgde ervoor, dat zowel Debussy als Bardac sociale paria’s werden.
Het tweetal vluchtte naar Eastbourne aan de zuidkust van Engeland. Hier componeerde Debussy La mer (1905), drie symfonische schetsen die de zee met een bijna filmische flair en precisie weergeven. Hij verfijnde zijn geniale manier van het vangen van beeld in muziek in de loop van de tien daaropvolgende jaren. Hij schreef de drie orkestrale Images (afgerond in 1912), het ballet Jeux (1913) en een prachtige reeks van pianominiaturen. Deze omvatten twee sets van drie Images (1905-1907), de suite Children’s Corner (1908) en twee boeken van twaalf Préludes (1910-1913).

In 1914, op het hoogtepunt van zijn creatieve krachten, ontdekte Debussy dat hij kanker had. Na een operatie was hij zo verzwakt, dat hij gedurende een jaar maar weinig componeerde. Terwijl hij de dood in de ogen keek, verbaasde hij iedereen met wat op dat moment een radicale creatieve ommekeer leek: een serie van drie kamersonates – één voor fluit, altviool en harp (1915), één voor cello ( 1915) en één voor viool (1917). Debussy leek op de rand van een nieuwe creatieve doorbraak te staan met een vorm van neo-classicisme die de volgende generatie van Franse componisten zou helpen voeden. Helaas is hij op de avond van 25 maart 1918 vredig in zijn slaap overleden.